Ένας κοινωνικός επιστήμονας πιθανώς να απομόνωνε αυτές τις τρεις περιπτώσεις, κατηγοριοποιώντας τες εν πολλοίς τεχνητά (θανατηφόρα αστυνομική βία), και στη συνέχεια να επέλεγε ένα οποιοδήποτε πλαίσιο προκειμένου να καταλήξει σε ένα συμπέρασμα: κοινωνική περιθωριοποίηση, ταξική αντιπαλότητα, φυλετικές διακρίσεις, υποβάθμιση κοινωνικών ομάδων και αστικών περιοχών (προαστίων), διάψευση προσδοκιών, ανασφάλεια και φόβος για το μέλλον,
μετανάστευση, οικονομική παρακμή, φτώχεια και ανεργία, κοινωνική δυσαρέσκεια και δυσφορία συνοδευόμενη από λαϊκή εξαθλίωση και εξαχρείωση κ.λπ., με την τελευταία να αποτελεί τον μεγαλύτερο προβλεπτικό παράγοντα αύξησης της συλλογικής βίας ανεξάρτητα από τις πηγές της και, ενδεχομένως, να μπορεί να θεωρηθεί αναγκαία αλλά όχι απαραίτητα ικανή συνθήκη προκειμένου να οδηγηθεί μια κρατική κοινωνία σε επαναστατικές ή χαοτικές καταστάσεις (δες τέλος κειμένου).
Ωστόσο, η δουλειά ενός κυβερνήτη δεν είναι να κατηγοριοποιεί και να καταλήγει σε θεωρητικά συμπεράσματα, όπως ο κοινωνικός επιστήμονας, αλλά να αντιμετωπίζει και να διαχειρίζεται πάσης φύσεως συλλογικά φαινόμενα βίας, ανεξάρτητα από τη φύση τους και την όποια τεχνητή κατηγοριοποίησή τους, και επιπροσθέτως αν όχι να τα προλαμβάνει τουλάχιστον να τα θεραπεύει: εξ ου και η Πολιτική είναι η ανώτατη τέχνη-επιστήμη.
Έχοντας αυτό ως δεδομένο, αν συμπεριλάβουμε στις προηγούμενες τρεις περιπτώσεις (Αγγλία 2011, Η.Π.Α 2020, Γαλλία 2023) και άλλα γεγονότα, φαινομενικά ασύνδετα και ανεξάρτητα μεταξύ τους, όπως τα επεισόδια που έγιναν κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων των κίτρινων γιλέκων (2018-19, 2022) και της εισβολής στο Καπιτώλιο στις 6 Ιανουαρίου 2021, τότε το μόνο πλαίσιο που διαπερνά
όλες τις προαναφερθείσες περιπτώσεις, περιλαμβάνοντας τόσο τις αφορμές όσο και τα πιθανά τους αίτια, είναι η συνεχώς αυξανόμενη ένταση, αποσταθεροποίηση και κρίση που διέρχεται ο πυρήνας της «Δύσης», δηλαδή της επικράτειας της φιλελεύθερης ηγεμονίας, και ειδικότερα τα κράτη που αποτελούν την κεντρική γεωγραφία και τον εδαφικό-κρατικό πυρήνα της φιλελεύθερης δημοκρατίας: οι Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο και η γαλλική République (για τον ιστορικό κύκλο των τριών αυτών κρατών δες «
Το Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης»).
Όλα τα προηγούμενα αποτελούν φαινόμενα μιας κρίσης που διαπερνά τις φιλελεύθερες κοινωνίες (και μάλιστα τις κεντρικότερες από αυτές) η οποία συνοδεύεται περαιτέρω και από κρίση τόσο της πολιτικής όσο και του κράτους. Εξηγούμαι:
Παρόλη τη συλλογική υστερία που καλλιεργούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ενισχύουν ή εκτοξεύουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τροφοδοτούν τα πολιτικά κόμματα, οι εφημερίδες χάνουν αναγνώστες, τα τηλεοπτικά κανάλια χάνουν τηλεθεατές, τα κοινωνικά δίκτυα χάνουν χρήστες και τα πολιτικά κόμματα χάνουν μέλη (το ίδιο συμβαίνει και με τα συνδικάτα, ενώ υπό προϋποθέσεις ακόμη και η λεγόμενη «Μεγάλη Παραίτηση» θα μπορούσε να ενταχθεί σε αυτή την ευρύτερη τάση): διαπιστώνεται ένα ευρύ κοινωνικό ρεύμα που φανερώνει χαρακτηριστικά αποξένωσης, απομόνωσης, αδιαφορίας, απογοήτευσης, αποκλεισμού και αποκοπής από τα κοινά και το γενικότερο κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον. Η διαπίστωση φανερώνει ότι υπάρχουν κάποιες ευρύτερες παθογένειες που διαπερνούν τις κοινωνίες και τα πολιτικά συστήματα των φιλελεύθερων δημοκρατιών, οι οποίες δεν περιορίζονται απλώς στα κόμματα και σε μια κρίση πολιτικής συμμετοχής, όπως είναι π.χ η αποχή από την εκλογική διαδικασία. Η Πολιτική, με την αυθεντική ευρεία υπερκομματική της έννοια, υπό φυσιολογικές συνθήκες θα όφειλε να τις διαγνώσει και να τις θεραπεύσει. Το προλαμβάνειν είναι καλύτερο του θεραπεύειν έλεγε ο αρχαίος ημών πρόγονος, αλλά στις μέρες μας η πολιτική έχει μεταλλαχθεί σε κάτι εντελώς διαφορετικό.
Την τελευταία εβδομάδα όλοι και όλες αναφέρονται στις κινηματογραφικές παραγωγές La haine (1995), Les misérables (2019), Athena (2022) ― εγώ πάλι θα πρότεινα το L'Ennemi intime (2007) προκειμένου να γίνει κατανοητή η συνάφεια των εσωτερικών κοινωνικό-αστικών καταστάσεων στο μητροπολιτικό κέντρο (του κοινωνικού μας επιστήμονα της δεύτερης παραγράφου) με την εξωτερική ιστορικό-πολιτική σχέση με την αποικιακή περιφέρεια. Εν πάση περιπτώσει, οι τρεις αυτές δημιουργίες (La haine, Les misérables, Athena), με τον τρόπο της η καθεμία, λειτούργησαν ως έγκαιρες προειδοποιήσεις, όπως τα λεγόμενα καναρίνια στο ορυχείο, και ο κινηματογράφος ως τέχνη του προλαμβάνειν ― που σημαίνει ότι η συγκεκριμένη τέχνη, έστω ως προειδοποίηση, έκανε τη δουλειά της πολιτικής. Υπό φυσιολογικές συνθήκες η πολιτική, έστω και καθυστερημένα, θα έπρεπε να αναλάβει τα ηνία και να κάνει τη δουλειά της, επειδή η Πολιτική είναι, ή πρέπει να είναι, ακριβώς αυτό: θεραπεία για λαούς α-σθενείς και για κατακερματισμένες κοινωνίες. Διότι περί αυτού πρόκειται: για κρίση των κεντρικότερων φιλελεύθερων κοινωνιών οι οποίες είναι άρρωστες, βαθύτατα άρρωστες.
La haine (1995)
Επιπλέον, εκτός από άρρωστες, οι φιλελεύθερες κοινωνίες έχουν πείσει τους εαυτούς τους ότι οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ ολόκληρου του πλανήτη, οι λαοί τους και δεκάδες εκατομμύρια πολίτες ξεχύνονται κάθε μέρα στους δρόμους αναφωνώντας: «ας γίνουμε επιτέλους ευρωπαϊκά και δυτικά κράτη: ας γίνουμε επιτέλους Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και Γαλλία». Όμως αυτό ισχύει μόνο μέσα στα μυαλά τους: προσπάθησαν με το ζόρι να «εκδημοκρατίσουν το Ισλάμ», απέτυχαν και το μετέβαλαν σε εχθρό. «Εκδημοκρατισμό» επιχείρησαν και στη
Ρωσσία, ξανά αποτυχία, πάλι εχθρός. Το ίδιο κλίμα διαμορφώνουν με την
Κίνα και, επιπροσθέτως, έχουν μετατρέψει μια αοριστολογία σε ιδεολογικό όπλο εναντίον ολόκληρης της ανθρωπότητας: τις «αυταρχίες».
Όταν μετατρέπεις το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη σε εχθρό το πρόβλημα δεν το έχει ο πλανήτης αλλά εσύ.
Για την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί προφανώς έχει ευθύνες ο νεο-φιλελευθερισμός, ο οποίος δεν αποτελεί απλώς ένα οικονομικό δόγμα αλλά μια
στρατηγική αντίληψη που άλλοτε λειτουργεί συνεργατικά και άλλοτε ανταγωνιστικά με τον νεο-συντηρητισμό και τον νεο-ρεπουμπλικανισμό: αυτό που συνενώνει και τα τρία βέβαια είναι το κράτος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Νεο-φιλελευθερισμός και νεο-συντηρητισμός αλληλοσυμπληρώνονταν την
περίοδο «του πολέμου κατά της τρομοκρατίας και της εξαγωγής της δημοκρατίας» στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, ενώ ήδη από το 2019 είχα μιλήσει για την ανάδυση και ριζοσπαστικοποίηση ενός ιδιόμορφου νέο-ρεπουμπλικανικού άξονα που διαμορφωνόταν μεταξύ της Αμερικής του Τράμπ και της Γαλλίας της Λε Πεν, και τη σύγκρουσή τους με έναν νεο-φιλελεύθερο πολιτικά, οικονομικά και στρατηγικά άξονα (στην οικονομική του διάσταση ο νεο-ρεπουμπλικανισμός διαμορφώθηκε ως μετασοσιαλιστική εναλλακτική κριτική της κοινωνίας και της οικονομίας της αγοράς που επιδιώκει να δημιουργήσει ένα πλαίσιο οικονομικής ρύθμισης το οποίο έρχεται σε αντίθεση τόσο με τον τεχνοκρατικό μάνατζεραλισμό όσο και με τη νεο-φιλελεύθερη απορρύθμιση. Έτσι φτάνουν οι πάσης φύσεως αμερικανοκεντρικοί όπου γης, οι οποίοι ακολουθούν έναν στενό οικονομοκεντρικό ορισμό του φιλελευθερισμού του 19ου αιώνα, να βαφτίζουν «κρατικιστική-σοσιαλιστική» τη Γαλλία και να μην καταλαβαίνουν τι εννοεί η Λε Πεν όταν ασκεί κριτική στον ultra-liberalism, επειδή ο όρος φιλελευθερισμός πρέπει να παραμείνει άσπιλος στις συνειδήσεις αυτών των ανθρώπων. Όλοι αυτοί αποτελούν υποπροϊόντα της μονοπολικής στιγμής κυριαρχίας των Η.Π.Α ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που είχε γεμίσει ο πλανήτης κάθε λογής μαρξίζουσα σέκτα όταν ήταν ισχυρή και κυρίαρχη η Ε.Σ.Σ.Δ. Ο οικονομισμός τους είναι γραφικός και ο χρονικός ορίζοντας επιρροής τους περιορισμένος). Στις Ηνωμένες Πολιτείες αυτή η σύγκρουση κατέληξε σε εκλογική ήττα και σύλληψη του Τραμπ. Δεν είναι δυνατόν να εμβαθύνω περισσότερο στο συγκεκριμένο ζήτημα γιατί θα χαθεί η συνοχή του κειμένου. Ίσως επανέλθω στο μέλλον.
Πάντως το ρεπουμπλικανικό και ριζοσπαστικά κοσμικό πρότυπο της Γαλλίας, μοναδικό στον πλανήτη, όχι απλώς έχει μεγάλο πρόβλημα αλλά είναι και εκτός τόπου και χρόνου (σε αντίθεση με το αμερικανικό): τι θα πεις π.χ σε έναν Σιχ; Να μην φοράει τουρμπάνι προκειμένου να μην φοράει μαντήλα-χιτζάμπ η Μουσουλμάνα; Η περίοδος κατά τη διάρκεια της οποίας Ινδοί, Άραβες και άλλοι φορούσαν «δυτικά» ρούχα και όχι ρούχα που να παραπέμπουν στον πολιτισμό τους (από
κελεμπίες και
καφτάνια μέχρι ινδική
κούρτα, με ή χωρίς γιλέκο, και
αμπάγια) και οι γυναίκες απαγορευόταν να σπουδάζουν στα πανεπιστήμια επειδή φόραγαν τουρμπάνια και
χιτζάμπ πέθανε μαζί με τις δικτατορίες και τα μονοκομματικά καθεστώτα που επέβαλλαν αυτόν τον ριζοσπαστικό κοσμικό «εκδυτικισμό» από τα πάνω προς τα κάτω, πέθανε μαζί με τον παναραβισμό και τον κεμαλισμό: πάνω στο ριζοσπαστικό κοσμικό πρότυπο της Γαλλίας (laïcité) οικοδομήθηκε κάποτε η κεμαλική Τουρκία και η εξάντληση, ή ορθότερα η πανωλεθρία, του παραδοσιακού κεμαλικού κοσμικού τουρκικού προτύπου αποτελεί προειδοποίηση για την ίδια τη Γαλλία.
Τι θα πεις σε αυτήν; Ότι μπορεί να είναι έτσι ντυμένη όταν μιλάει στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ αλλά δεν μπορεί να κυκλοφορεί έτσι στους δημόσιους χώρους της République Française;... Τίποτα δεν θα πεις γιατί έχει πλούτο, ισχύ και μόρφωση.
Ολοκληρώνω αυτό το πλαίσιο ανάλυσης, προκειμένου να επιστρέψω στο κυρίως θέμα του κειμένου, με κάτι που είχα επισημάνει πριν από έξι χρόνια, το 2017: «Ο Σοβιετισμός κατέρρευσε. Όλοι περίμεναν πως θα έρθει ο Φουκουγιάμα. Τελικά τι ήρθε; Ο Παναραβισμός κατέρρευσε. Ομοίως... Τελικά τι ήρθε; Ο Κεμαλισμός κατέρρευσε και αυτός. Τα ίδια: Φουκουγιάμα εν αναμονή. Από τη Ρωσία μέχρι τις αραβικές χώρες και την Τουρκία, πλέον έχουμε φτάσει στον πυρήνα: στη Γαλλία. Αυτό δεν μπορούν ή δεν θέλουν να καταλάβουν... Και δεν μπορούν να το καταλάβουν οι οπαδοί του Φουκουγιάμα γιατί προτάσσουν το σοσιαλιστικό και όχι το κοσμικιστικό ως το πρωτεύον στοιχείο, μη βλέποντας πως και ο κοσμικός φιλελευθερισμός (secular liberalism) διέρχεται κρίση και υποχωρεί... γίνεται φανερό πως επίκειται μια μεγάλη κρίση του “κοσμικού πολιτισμού” εντός της ευρύτερης φιλελεύθερης ευρωπαϊκής γεωγραφίας.»
Αυτή η κρίση κρύβεται πίσω από το «αντι-Ισλάμ» που συνεχώς βλέπουμε και ακούμε ανά τακτά χρονικά διαστήματα, πότε με αφορμή γεγονότα όπως τα τωρινά, πότε με αφορμή ένα συμβάν που σχετίζεται με τη
μετανάστευση κ.λπ. Βέβαια, τα αμέσως προηγούμενα περί ριζοσπαστικού κοσμικού ρεπουμπλικανικού προτύπου δεν σχετίζονται
άμεσα με όσα εξελίσσονται αυτές τις μέρες στη Γαλλία, αλλά προσφέρουν ένα ευρύτερο πλαίσιο κατανόησης τόσο για το παρόν όσο και για το μέλλον (και θα γίνονται περισσότερο επίκαιρα όσο αυξάνεται η δύναμη και η επιρροή της Λε Πεν).
Τέλος, μια εξαιρετικά συμβολική φωτογραφία για την οποία θα μπορούσα να γράψω χιλιάδες λέξεις, ίσως σε κάποιο επόμενο κείμενο. Η αραβική κελεμπία στην Ακρόπολη των Αθηνών ατενίζει τον Παρθενώνα ― έτος 2022 μ.Χ. / 1443-1444 έτος Εγίρας (ةّيرْجِه ةنَس).
Όμως ας επιστρέψουμε στο κυρίως θέμα, εμβαθύνοντας λίγο. Και οι τρεις περιπτώσεις που προαναφέραμε ―θάνατοι των Mark Duggan, George Floyd και Nahel Merzouk― αποτέλεσαν την αφορμή για εκτεταμένες ταραχές, συγκρούσεις και για ιδιότυπες μορφές «εμφυλίων» υψηλής έντασης και μικρής διάρκειας στο εσωτερικό μητροπολιτικών κέντρων. Η επανάληψη τέτοιων γεγονότων και συμβάντων, το ξεφούσκωμά τους και η επιστροφή τους ξανά σε μεταγενέστερο χρόνο, ενδεχομένως με διαφορετική αφορμή, φανερώνει κάτι σημαντικό: ότι τα αιφνίδια αυτά συμβάντα λειτουργούν ως γεγονότα πυροδότησης, έκρηξης και απελευθέρωσης συσσωρευμένης κοινωνικής ενέργειας (δυσφορίας, οργής κ.λπ) που φέρνουν με απότομο τρόπο στην επιφάνεια βαθύτερα ρεύματα, τάσεις και πιέσεις οι οποίες συσσωρεύονται με πιο αργούς αλλά σταθερούς ρυθμούς. Ποιο συμβάν θα οδηγήσει στην έκρηξη δεν μπορεί να προβλεφθεί καθώς
τους πρώτους πέντε μήνες του 2020, πριν από τον George Floyd, είχαν σκοτωθεί περίπου 400 άνθρωποι από αστυνομικούς στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.
Στο βιβλίο εξετάζω τη σχέση εκρηκτικής πυροδότησης και βαθύτερων πιέσεων φέρνοντας ως παράδειγμα δύο φαινομενικά άσχετα μεταξύ τους γεγονότα που έλαβαν χώρα στις Η.Π.Α: την πολύνεκρη επίθεση σε εκκλησία στο Τσάρλεστον της Νότιας Καρολίνα στις 17 Ιουνίου 2015 (Charleston church shooting) και την αφαίρεση του μνημείου Athens Confederate Monument που έγινε πέντε χρόνια μετά, το 2020 (ένα χρόνο αργότερα, το 2021, έγινε μετεγκατάστασή του):
Το 2020 αποτελεί συμβολικό εναρκτήριο έτος ενός εγχώριου αμερικανικού πολέμου. Γκρεμίσματα, βανδαλισμοί, αφαίρεση ή μετεγκατάσταση μνημείων και αγαλμάτων, δηλαδή πόλεμος μνήμης και συμβόλων, σημαίνουν μονάχα ένα πράγμα: εμφύλιο πόλεμο ή, πιο κομψά, οικοδόμηση ενός νέου έθνους, διότι τα θεμέλια της συνοχής μιας πολιτικής κοινότητας ή ενός έθνους είναι πάντα συμβολικά. Ενδεικτικά, ορισμένα αγάλματα και μνημεία που αφαιρέθηκαν είτε από πολίτες είτε από τις αρχές... Athens Confederate Monument· οι προβληματισμοί και οι συζητήσεις για την αφαίρεση ή μετεγκατάσταση του τελευταίου μνημείου είχαν ξεκινήσει ήδη από το 2015, αμέσως μετά την πολύνεκρη επίθεση στην εκκλησία στο Τσάρλεστον της Νότιας Καρολίνα, την οποία αναφέραμε παραπάνω.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ένας προσεκτικός αναγνώστης μπορεί να βρει όχι μόνο ένα αόρατο νήμα μεταξύ φαινομενικά άσχετων και ασύνδετων συμβάντων, που δεν διακρίνεται με μια πρώτη ματιά, αλλά και να κατανοήσει πως μέσω τυχαίων συμβάντων εκρήγνυνται και επανέρχονται βίαια στην επιφάνεια εν υπνώσει προϋπάρχουσες βαθύτερες δομές.
Όχι απλώς δύο αλλά τρία φαινομενικά άσχετα μεταξύ τους γεγονότα συνδέθηκαν στην προκειμένη περίπτωση: η αφαίρεση του μνημείου έγινε μετά από την «ανθρωποκτονία από ασφυξία λόγω πίεσης στο λαιμό και την πλάτη που οδήγησε σε έλλειψη ροής αίματος στον εγκέφαλο» του ύψους 1,93 μ. και βάρους 101 κιλών George Floyd (όποιος έχει γνώση πολεμικών τεχνών αντιλαμβάνεται για τι φρίκη μιλάμε). Με την πρώτη πυροδότηση (επίθεση στην εκκλησία στο Charleston) ξεκίνησε η συζήτηση για την αφαίρεση του μνημείου (Athens Confederate Monument), δηλαδή ήρθε στην επιφάνεια η βαθύτερη τάση που ασκεί πίεση, και με την δεύτερη πυροδότηση (θάνατος του George Floyd) αυτή η τάση πήρε μορφή, σάρκα και οστά.
Αν αποσυμπιέζεται μια κατάσταση και ξεφουσκώνει μια αντίδραση που έχει δημιουργήσει μια εκρηκτική αφορμή, ένα γεγονός πυροδότησης, άλλες φορές συμβαίνει φαινομενικά και άλλες πραγματικά: δεν είναι αυτονόητο ότι όντως συμβαίνει πάντοτε πραγματικά καθώς την προηγούμενη αλληλουχία γεγονότων που ανέδειξα οι περισσότεροι άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένης της συντριπτικής πλειοψηφίας των Αμερικανών πολιτών, δεν την έχουν αντιληφθεί πόσο μάλλον συνειδητοποιήσει: είδαν απλώς κάποιο «ξεφούσκωμα» ― όμως έτσι λειτουργεί η βαθύτερη δομή και η αργή αλλά σταθερή πίεση, σαν τα κύματα που ξεφουσκώνουν και φουσκώνουν αλλά παρ' όλ' αυτά συνεχίζουν να ωθούν πάντοτε προς την ίδια κατεύθυνση. Επιπλέον, ακόμη και όταν η αντίδραση που προκαλείται από μια τέτοια εκρηκτική αφορμή πραγματικά ξεφουσκώνει, κάτι τέτοιο καθησυχάζει μόνο όσες και όσους δεν έχουν αντιληφθεί ή δεν προβληματίζονται αν και κατά πόσο υπάρχει όντως ένα βαθύτερο ρεύμα που διατρέχει κάτω από την επιφάνεια ("So far so good, So far so good, So far so good..." λένε αυτοί), συνοδευόμενο συνήθως από συνθήκες υπόκωφης κοινωνικής δυσφορίας, ασκώντας σταδιακή πίεση με αργούς αλλά σταθερούς ρυθμούς. Πάντως κάποια στιγμή η αντίδραση δεν θα «ξεφουσκώσει» (δες τέλος) και τότε: How you fall doesn't matter. It's how you land.
Τέσσερα σημεία σχετικά με το πραγματικό «ξεφούσκωμα» όταν αυτό συμβαίνει, δηλαδή όταν δεν υπάρχει βαθύτερη τάση που ασκεί πίεση αργά αλλά σταθερά μέσα από επαναλήψεις κυμάτων:
1) Συνήθως δεν υπάρχει οργάνωση, συνοχή και συγκεκριμένος στόχος σε αυτούς που ξεσηκώνονται, και σε ανώτερο επίπεδο προσανατολισμός και αποφασιστικότητα προς ένα τέλος-σκοπό (είναι διαφορετικό πράγμα ο σκοπός από τον στόχο. Στις 6 Ιανουαρίου 2021 στην Ουάσινγκτον έγινε στόχος ένα σύμβολο: το Καπιτώλιο. Ο σκοπός, το τέλος με την
αριστοτελική έννοια, ήταν διαφορετικός).
2) Στην εποχή μας τα κράτη έχουν ασύλληπτα ισχυρούς μηχανισμούς ελέγχου και καταστολής: όταν το γαλλικό ή το αμερικανικό ή οποιοδήποτε άλλο κράτος κινητοποιεί μέσα σε λίγες μέρες 45.000 οπλισμένους αστυνομικούς με συνοδευτικά οχήματα που έχουν συγκεκριμένες οδηγίες, κατευθύνσεις και συντονισμό από ένα κέντρο, και ξέρουν τι πρέπει να κάνουν και πως να το κάνουν, τότε οι εξεγερμένοι που κινητοποιούνται από το συναίσθημα της στιγμής, μόλις τελειώσει το συναισθηματικό καύσιμο απλά θα σταματήσουν (το σημείο αυτό έχει σημασία, μαζί με τα γραφόμενα της δεύτερης παραγράφου, προκειμένου να κατανοήσει κανείς το τέλος του κειμένου).
3) Οι «δυτικές» κοινωνίες είναι γερασμένες, εξέλιξη που εξυπηρετεί τη σταθερότητα ενός καθεστώτος, οποιουδήποτε καθεστώτος σε οποιοδήποτε μήκος και πλάτος του πλανήτη. Το δυναμικότερο τμήμα των ευρωπαϊκών κοινωνιών είναι μικρό αριθμητικά: οι άνθρωποι από 18 μέχρι 35 είναι λίγοι και οι νεότερες γενιές συρρικνωμένες πληθυσμιακά συγκριτικά με τους μεσήλικες, τους ηλικιωμένους και τις μεγαλύτερες γενιές (η δημογραφική δομή και η εθνοτική σύνθεση της γαλλικής κοινωνίας στις ηλικίες από 18 μέχρι 35 έχει αλλάξει). Η αμερικανική είναι η νεανικότερη και ζωτικότερη «δυτική» κοινωνία.
4) Δεν υπάρχει ηγεσία σε αυτούς που ξεσηκώνονται. Ιστορικά καθοδηγητής ή ηγέτης εξεγερμένων είναι ο δικηγόρος, καθώς αυτό είναι το επάγγελμα του επαναστάτη (μη γελάτε): ο Ροβεσπιέρος στη Γαλλία ήταν δικηγόρος, ο Ινδός Μαχάτμα Γκάντι ήταν δικηγόρος, ο Λένιν στη Ρωσσία ήταν δικηγόρος. Μαντέψτε ποιο ήταν το επάγγελμα του προέδρου του Αμερικανικού Εμφυλίου, που υπέγραψε το περίφημο διάταγμα για τη χειραφέτηση των μαύρων, δολοφονηθέντος, Αβραάμ Λίνκολν: δικηγόρος. Το δεύτερο περισσότερο συναφές με κοινωνικές αλλαγές επάγγελμα είναι ο δάσκαλος: ο Μάο Τσετούνγκ ήταν δάσκαλος, όπως και ο Χονγκ Σιόου-τσιουέν (Hong Xiuquan), ηγέτης της εξέγερσης των Ταϊπίνγκ, του πιο αιματηρού εμφυλίου πολέμου στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ως παιδαγωγό μπορούμε να θεωρήσουμε και τον Κομφούκιο (οι Κινέζοι και γενικότερα οι ανατολικοασιάτες έχουν μια μανία με τη διδασκαλία και την παιδαγωγική, λογικό εφόσον διαμορφώνει και μεταβάλλει τα ήθη. Και οι πολεμικές τέχνες ηθική διδασκαλία είναι μαζί με τεχνική σώματος). Αν θεωρηθεί, λοιπόν, ο διδάσκαλος Κομφούκιος παιδαγωγός τότε θα μπορούσε να θεωρηθεί ως τέτοιος και ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ο οποίος ήταν πάστορας και είχε εμπνευστεί από τον Γκάντι. Τα τρία αυτά ονόματα έδιναν προτεραιότητα στην ηθική, με την πολιτική να κατέχει δευτερεύουσα θέση, σε αντίθεση με τους Λίνκολν, Λένιν και Ροβεσπιέρο. Όλοι τους μπορούν να τοποθετηθούν στο πλαίσιο ενός φάσματος.
Πολιτική . . . . . . . . . . . . ~ ` ~ . . . . . . . . . . . . Ηθική
Πολιτική . . . . . . . . . . . . ~ ` ~ . . . . . . . . . . . . Ηθική
Όμως ας επιστρέψουμε στους δασκάλους. Η συμβολή τους στη μεταβολή των κοινωνιών δεν περιορίζεται σε επαναστατικούς, μεταρρυθμιστικούς, πολιτικούς και ηθικούς τρόπους αλλά διευρύνεται και σε άλλους, π.χ συγγραφικούς: Τζωρτζ Όργουελ, Στίβεν Κινγκ, Τζ. Κ. Ρόουλινγκ, Νταν Μπράουν είναι συγγραφείς που όλοι τους έχουν διδάξει σε αίθουσες. O Γκράχαμ Μπελ ήταν δάσκαλος κωφαλάλων. Ο Booker T. Washington είναι ένα όνομα άξιο αναφοράς σε ότι αφορά την αμερικανική ιστορία. Ο Μπαράκ Ομπάμα συνδύαζε και τα δύο, και τη διδασκαλία και τη δικηγορία (
εδώ αναφορά στη ρητορική του).
Η ουσία είναι ότι ιστορικά δικηγόροι και δάσκαλοι ηγούνται μεγάλων κοινωνικών αλλαγών, επαναστατικών και μη.
Ας επιστρέψουμε όμως στο κυρίως θέμα εμβαθύνοντας ακόμα περισσότερο. Πέρα από τη σχέση της πύκνωσης του χρόνου ουσιαστικά (εκρηκτικό γεγονός το οποίο απελευθερώνει μια βαθύτερη τάση που ασκεί αργή αλλά σταθερή πίεση) ας δούμε σύντομα και τη σχέση στον χώρο (κατανομή αστικού πληθυσμού και πόλεις).
Η εξαιρετική πολιτειακή δομή των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, στις οποίες ο αστικοποιημένος πληθυσμός είναι αποκεντρωμένος και διεσπαρμένος σε 50-60 πόλεις με τη μεγαλύτερη μητροπολιτική τους περιοχή (Νέα Υόρκη) να μην προσεγγίζει ούτε καν το 10% του συνολικού αστικοποιημένου αμερικανικού πληθυσμού, απομακρύνει την πιθανότητα ενός εμφυλίου πολέμου (επιπλέον συμβάλλει στο να γερνάει με πιο αργούς ρυθμούς η αμερικανική κοινωνία, αλλά αυτό είναι ζήτημα διαφορετικού κειμένου). Αν οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν τη δομή της Γαλλίας, όπου περίπου το 20-25% του συνολικού αστικοποιημένου πληθυσμού της χώρας κατοικεί στο Παρίσι, ή την εκτρωματική δομή της Ν. Κορέας όπου το ποσοστό ξεπερνά το 50%, με την ολοένα αυξανόμενη κοινωνική πόλωση που παρατηρείται τις τελευταίες δεκαετίες και τα τέρατα που συμβαίνουν στο εσωτερικό τους, αν δεν είχαν διαλυθεί στα εξ ων συνετέθη πολύ δύσκολα θα απέφευγαν συγκρούσεις τρομακτικής έντασης που θα βρίσκονταν στα όρια του εμφυλίου. Αυτός είναι ένας βασικός λόγος που παραμένουν αν όχι ακλόνητες τουλάχιστον σχετικά σταθερές, μέχρι στιγμής (από την άλλη, εάν όντως ξεσπάσει κάποια στιγμή εμφύλιος η κατάσταση θα είναι εντελώς χαοτική και δεν θα συμμαζεύεται, ακριβώς λόγω της δομής). Επιπλέον, βασικός παράγοντας που συνενώνει και προσφέρει συνοχή στην αμερικανική κρατική κοινωνία είναι ο δικομματισμός, εξ ου και είναι τόσο ισχυρός (εδώ και κάποιες δεκαετίες λειτουργεί αντίστροφα: πολώνει και διχάζει). Οι διαφορές αυτές, συνυπολογίζοντας ορισμένα ακόμη πράγματα, ερμηνεύουν την περισσότερο ταραχώδη κοινωνική ιστορία της Γαλλίας τον 20ο αιώνα συγκριτικά με τις Ηνωμένες Πολιτείες, όχι απλώς και μόνο η διαφορετική κουλτούρα των δύο κοινωνιών (οι θεσμοί και το πολίτευμα διαφοροποιούν το Ηνωμένο Βασίλειο από τα δύο αυτά κράτη, αν και η Αγγλία χαρακτηρίζεται από τον υδροκεφαλισμό του Λονδίνου. Παρεμφερή καλή πολιτειακή δομή, με αυτή των Η.Π.Α., διαθέτει η Γερμανία, η οποία επιπροσθέτως έχει ―ή τέλος πάντων είχε μέχρι πρότινος― και σχετικά αποκεντρωμένη οικονομική δομή: πολλές μικρές τοπικές και περιφερειακές τράπεζες, πολλές μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις που εξάγουν σε παγκόσμια κλίμακα κ.λπ).
Οι Αμερικανοί σε νοτιοκορεατική δομή αστικοποίησης θα φάνταζαν ως επαναστατικά αναρχικά στοιχεία, άξεστοι, οπαδοί και λάτρες του χάους, με τους Κορεάτες μπροστά τους να είναι υπεύθυνοι πολίτες και υποδείγματα τάξης, ηθικής και πολιτισμένης κοινωνίας. Ασφαλώς η αμερικανική αυτοκατανόηση θα μετέφραζε μια τέτοια συνθήκη ως εξής: «εμείς δεν είμαστε όπως τα ασιατικά ρομπότ, είμαστε περισσότερο ανθρώπινοι και λάτρες της ελευθερίας». Γενικότερα, οι λεγόμενοι «Δυτικοί» όταν καταστρέφουν και προκαλούν χάος αυτοπροβάλλονται ως δύναμη ελευθερίας, ενώ όταν επιβάλουν τάξη με ακραίους τρόπους παρουσιάζονται ως δύναμη εκπολιτισμού (ο «εκδημοκρατισμός» είναι η
εκπολιτιστική αποστολή του 21ου αιώνα).
Όπως και να 'χει, επιστρέφοντας προκειμένου να ολοκληρώσουμε, και στις τρεις περιπτώσεις στις οποίες η αφορμή, το πρόσχημα ή το έναυσμα, το γεγονός πυροδότησης, ήταν η θανατηφόρα αστυνομική βία, οι συλλογικές εκρήξεις βίας που ακολούθησαν συνοδεύτηκαν ―εκτός από καταστροφές σε καταστήματα και το κλασικό πλιάτσικο― από βανδαλισμούς και επιθέσεις σε δημαρχεία, σχολεία, μνημεία, πάρκα και αστυνομικά τμήματα, δηλαδή σε σύμβολα της κρατικής εξουσίας.
Το κοινό που έχουν
όλες οι προηγούμενες περιπτώσεις ―από την Αγγλία το 2011, τη Γαλλία τα έτη 2018-19 και 2022 και τις Η.Π.Α το 2020, μέχρι την εισβολή στο Καπιτώλιο το 2021 και ξανά τη Γαλλία το 2023― είναι ότι ακολουθούν το εξής γενικό σχήμα (
το οποίο είχα εκφράσει πριν από 3 χρόνια):
Ένα κράτος ζει επαναστατικές συνθήκες ή χαοτικές καταστάσεις, όχι επειδή ο λαός αντιτάσσεται ηθικά στην επιβολή ισχύος και στον αυταρχισμό ή εξαιτίας υλικής εξαχρείωσης και λόγω φτώχειας (τα πράγματα αυτά τα συναντά κανείς σε ποικιλία, ένταση και βάθος σε απειράριθμες πολιτικές κοινότητες μέσα στον ιστορικό χώρο και χρόνο) αλλά για τους εξής λόγους: είτε επειδή διεξάγεται εγχώριος πόλεμος στα ανώτερα στρώματα μεταξύ ελίτ, είτε λόγω ήττας σε εξωτερικό πόλεμο ―ή αδυναμίας αντοχής του υλικού ή/και ηθικού κόστους του πολέμου―, είτε επειδή η εξουσία βρίσκεται σε φάση αποσύνθεσης και σε διαδικασία διάλυσης.
Όλες οι επαναστάσεις ξεκινούν από την αποδυνάμωση, την υποχώρηση και την παρακμή του κύρους και της υπεροχής της εξουσίας του κράτους.
Δημήτρης Β. Πεπόνης
.png)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
