Στοιχεία για τις μετακινήσεις πληθυσμών σε πλανητική κλίμακα.

19 | 6 | 4 μ.Κ ~ Year ΙV AQ | 2023

Μουσική Συνοδεία

Εξέλιξη της μετανάστευσης τα τελευταία 50 χρόνια

Το 1970 υπήρχαν περίπου 85 εκατομμύρια μετανάστες στον πλανήτη που αντιστοιχούσαν στο 2,3% του συνολικού ανθρώπινου πληθυσμού. Είκοσι χρόνια μετά, το 1990, στο μεταίχμιο της κατάρρευσης του διπολικού ψυχροπολεμικού συστήματος με πυρήνα τον παγκόσμιο Βορρά υπό τις Η.Π.Α. και την Ε.Σ.Σ.Δ., και της απαρχής της μονοπολικής αμερικανοκεντρικής στιγμής κυριαρχίας, ο αριθμός των μεταναστών σε πλανητική κλίμακα ήταν περίπου 152 εκατομμύρια και αντιστοιχούσαν στο 2,9% των ανθρώπων στον πλανήτη. Μια ακόμα εικοσαετία αργότερα, το 2010, υπό την κυριαρχία της λεγόμενης παγκόσμιας φιλελεύθερης τάξης (liberal/rules-based international order), ο αριθμός των μεταναστών είχε ανέβει στα 220 εκατομμύρια και σε ποσοστό 3,2% του παγκόσμιου πληθυσμού. Το 2020 περίπου το 3,6% του παγκόσμιου πληθυσμού ήταν μετανάστες, δηλαδή 280 εκατομμύρια άνθρωποι (World Migration Report 2022). 

Ενώ ο απόλυτος αριθμός των μεταναστών έχει αυξηθεί ποσοτικά με την πάροδο του χρόνου, όταν εκφράζεται ως ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού το μέγεθος των ανθρώπων που μεταναστεύουν παραμένει σχετικά σταθερό, ή ορθότερα αυξάνεται σε ελάχιστο βαθμό και με αργούς ρυθμούς: αύξηση κατά 1,3% σε πενήντα χρόνια: από 2,3% το 1970 σε 3,6% το 2020 υπό συνθήκες μάλιστα που διαμορφώθηκαν από ευνοϊκά τεχνολογικά, οικονομικά, ιδεολογικά και νομικά πλαίσια σε διεθνή και πλανητική κλίμακα. Παρόλο που εκατομμύρια άνθρωποι εγκαταλείπουν τις πατρίδες τους κάθε χρόνο η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων, περισσότερο από το 96%, δεν μεταναστεύουν διεθνώς, είτε επειδή δεν θέλουν να εγκαταλείψουν την κοινωνία τους είτε επειδή δεν μπορούν (The Ties That Bind: Immigration and the Global Political Economy): με εξαίρεση τους ανθρώπους που αναγκάζονται να φύγουν από τη χώρα τους λόγω πολεμικών συγκρούσεων ή φυσικών καταστροφών τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα αντιμετωπίζουν ανυπέρβλητα εμπόδια, έχουν περιορισμένη κινητικότητα και στο μεγαλύτερο ποσοστό τους αδυνατούν να φύγουν από τον τόπο τους ακόμη και όταν το επιθυμούν.

Ήπειροι, γεωγραφικές περιοχές και μερίδια επί της παγκόσμιας μετανάστευσης

Εάν εξετάσουμε τις περιοχές που κατέχουν το μεγαλύτερο μερίδιο επί του συνόλου των μεταναστών σε πλανητική κλίμακα, η Ευρώπη ―συμπεριλαμβανομένης της Ρωσσικής Ομοσπονδίας― είναι επί του παρόντος ο μεγαλύτερος προορισμός με 87 εκατομμύρια μετανάστες, αριθμός που αντιστοιχεί σε ποσοστό 30,9% επί του παγκόσμιου μεταναστευτικού πληθυσμού. Ακολουθεί η Ασία, στην οποία ζουν και εργάζονται 86 εκατομμύρια διεθνείς μετανάστες, κατέχοντας μερίδιο 30,5%. Στην τρίτη θέση βρίσκεται η Βόρεια Αμερική αποτελώντας προορισμό για 59 εκατομμύρια μετανάστες, με τον αριθμό να αντιστοιχεί στο 20,9% των μεταναστών όπου γης, ακολουθούμενη από την Αφρική στην οποία ζουν 25 εκατομμύρια, δηλαδή το 9%. Τα τελευταία 15 χρόνια ο αριθμός των μεταναστών έχει υπερδιπλασιαστεί στη Λατινική Αμερική από περίπου 7 σε 15 εκατομμύρια, που αντιστοιχεί στο 5,3 % όλων των διεθνών μεταναστών. Περίπου 9 εκατομμύρια μετανάστες ζουν στην Ωκεανία, ή το 3,3% του πλανητικού μεταναστευτικού πληθυσμού (World Migration Report 2022).

Με βάση καθαρούς αριθμούς, ποσοτικά, περίπου το 50% όλων των μεταναστών βρίσκονται στη λεγόμενη Δύση, δηλαδή στην επικράτεια των φιλελεύθερων δημοκρατιών: Βόρεια Αμερική 20,9%, Ωκεανία 3,3% και Ευρώπη 30,9%, με το τελευταίο ευρωπαϊκό ποσοστό να είναι μικρότερο καθώς περιλαμβάνει τους μετανάστες που βρίσκονται στη Ρωσσική Ομοσπονδία και σε κράτη εκτός της Ε.Ε. Τρεις χώρες, η Γερμανία, η Ρωσσία και το Ηνωμένο Βασίλειο, φιλοξενούν περίπου 37 εκατομμύρια ανθρώπους ή το 13,1% των μεταναστών όπου γης (με τα κράτη της Μόσχας και του Λονδίνου να μην είναι μέλη της Ε.Ε). Στα υπόλοιπα κράτη της Ευρώπης βρίσκονται περίπου 50 εκατομμύρια μετανάστες ή το 17,8% όλων των μεταναστών. 

Η εικόνα που αναδύεται είναι διαφορετική αν εξετάσει κανείς τα πράγματα σε σχέση με τον πληθυσμό της κάθε περιοχής. Έτσι η περιοχή με τους λιγότερους μετανάστες στον πλανήτη σε καθαρούς αριθμούς, η Ωκεανία, έχει το μεγαλύτερο μερίδιο διεθνών μεταναστών ως ποσοστό επί του συνολικού πληθυσμού της, με το 22% των κατοίκων της να έχει γεννηθεί σε διαφορετική χώρα από αυτή που ζει και εργάζεται. Στη Βόρεια Αμερική αντιστοιχεί ποσοστό 15,9% ενώ στην Ευρώπη το 11,6% του πληθυσμού έχει μεταναστευτικό υπόβαθρο. Η Λατινική Αμερική, η Αφρική και η Ασία έχουν ελάχιστο μερίδιο μεταναστών συγκριτικά με τον πληθυσμό τους. 

Ωστόσο, οι προηγούμενες γεωγραφικές οριοθετήσεις αποκρύβουν την περιοχή με το μεγαλύτερο μερίδιο διεθνών μεταναστών ως ποσοστό επί του συνολικού της πληθυσμού: την Αραβική Χερσόνησο. Τρεις είναι, λοιπόν, οι μεγάλοι πόλοι σε πλανητική κλίμακα που υποδέχονται μετανάστες: οι Αραβικές μοναρχίες του κόλπου, η Αγγλοσφαιρα και η Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσσίας. 

Τα κράτη με το μεγαλύτερο ποσοστό μεταναστών σε σχέση με τον μόνιμο πληθυσμό τους είναι: τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Ομάν και η Σαουδική Αραβία, τα τρία πρώτα, ακολουθούν η Αυστραλία και από την Ευρώπη η Γερμανία και η Σουηδία. 

Ο χάρτης αποτυπώνει τα κράτη με τον μεγαλύτερο αριθμό μεταναστών ως ποσοστό επί του συνολικού τους πληθυσμού (World Development Report 2023: Migrants, Refugees, and Societies). 

Μετακίνηση ανθρώπων από κράτος σε κράτος

Ο μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων δεν μετακινείται σε παγκόσμια αλλά σε περιφερειακή και διακρατική κλίμακα. Τα μεγαλύτερα μεταναστευτικά και προσφυγικά ρεύματα σε διακρατικό επίπεδο, από χώρα σε χώρα, σε καθαρούς συνολικούς αριθμούς έχουν ως εξής (Από κράτος Α προς κράτος Ω):

1. Μεξικό προς Η.Π.Α 

2. Συρία προς Τουρκία 

3. Ινδία προς Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα

4. Ουκρανία προς Ρωσσία και αντίστροφα

5. Ινδία προς Η.Π.Α

Αυτές είναι οι πρώτες πέντε μαζικότερες μετακινήσεις ανθρώπων στον πλανήτη, και ακολουθούν:

6. Αφγανιστάν προς Ιράν

7. Καζακστάν προς Ρωσσία και αντίστροφα 

8. Ινδία προς Σαουδική Αραβία

9. Μπαγκλαντές προς Ινδία

10. Κίνα προς Η.Π.Α 

11. Πολωνία προς Γερμανία

12. Φιλιππίνες προς Η.Π.Α

13. Μιανμάρ προς Ταϊλάνδη

14. Τουρκία προς Γερμανία

15. Βενεζουέλα προς Κολομβία

16. Ινδονησία προς Σαουδική Αραβία

17. Αλγερία προς Γαλλία

18. Αφγανιστάν προς Πακιστάν

Αυτά είναι τα μεγάλα ποσοτικά ρεύματα και οι μαζικότερες μετακινήσεις ανθρώπων σε πλανητική κλίμακα, και σχετίζονται με τον πόλεμο (Ουκρανία, Συρία, Αφγανιστάν), το αναπτυξιακό κράτος (Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Σαουδική Αραβία), το ανεπτυγμένο κράτος υπό φιλελεύθερο καθεστώς (Η.Π.Α, Γερμανία, Αυστραλία), τη φύση του καθεστώτος (Μιανμάρ, Βενεζουέλα), πρώην αποικίες και προτεκτοράτα (Αλγερία προς Γαλλία), τις σπουδές (Κίνα, Ινδία προς Η.Π.Α) κ.λπ.

Στην παγκόσμια και υπερεθνική κλίμακα, που γοητεύει αρκετούς ανθρώπους αλλά δεν θα είχε την τρέχουσα δομή δίχως τα κράτη, βασικοί παράγοντες που τροφοδοτούν τα μεταναστευτικά ρεύματα και σχετίζονται με κίνητρα και βούληση είναι οι παγκόσμιες αγορές, οι επενδύσεις και η κίνηση κεφαλαίων. Άλλοι βασικοί διαμορφωτικοί παράγοντες μαζικής μετακίνησης πληθυσμών είναι η τεχνολογία, η δημογραφία και η έλλειψη ή η υποβάθμιση φυσικών πόρων και δημόσιων αγαθών (ανεξάρτητα αν έχει ανθρωπογενή ή φυσικά αίτια: π.χ. πολιτικά, κλιματολογικά).

Κράτη προορισμοί (εισαγωγείς) και κράτη προέλευσης (εξαγωγείς)

Εδώ και περίπου μισό αιώνα, αδιάκοπα, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής παραμένουν ο κύριος προορισμός για διεθνείς μετανάστες, με τον αριθμό τους να ξεπερνά τα 51 εκατομμύρια. Η Γερμανία είναι το δεύτερο πιο σημαντικό κράτος προορισμός, φιλοξενώντας σχεδόν 16 εκατομμύρια μετανάστες (World Migration Report 2022). Η Σαουδική Αραβία και η Ρωσσική Ομοσπονδία βρίσκονται στην τρίτη και την τέταρτη θέση με 13 και 12 εκατομμύρια μετανάστες αντίστοιχα, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο συμπληρώνει τις πέντε κορυφαίες χώρες προορισμούς, με περίπου 9.5 εκατομμύρια ανθρώπους που έχουν γεννηθεί εκτός χώρας να βρίσκονται στα εδάφη του. 

Όπως φανερώνεται και από την προηγούμενη λίστα, στις Η.Π.Α μεταναστεύουν σε υπολογίσιμους αριθμούς άνθρωποι κυρίως από το Μεξικό, την Ινδία, την Κίνα και τις Φιλιππίνες, στη Ρωσσία από την Ουκρανία και το Καζακστάν, στη Γερμανία από την Τουρκία και την Πολωνία, και στη Σαουδική Αραβία από την Ινδία και την Ινδονησία. Στο Ηνωμένο Βασίλειο μεταναστεύουν πληθυσμοί από κράτη της Ε.Ε (Πολωνία, Ιρλανδία, Γερμανία, Ρουμανία) και από περιοχές της πρώην αυτοκρατορίας (Ινδία, Πακιστάν, Νιγηρία).

Τα 20 κράτη που υποδέχονται/εισάγουν τους περισσότερους ανθρώπους σε καθαρούς αριθμούς: Η.Π.Α, Γερμανία, Σαουδική Αραβία, Ρωσσία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Γαλλία, Καναδάς, Αυστραλία, Ισπανία, Ιταλία, Τουρκία, Ουκρανία, Ινδία, Καζακστάν, Ταϊλάνδη, Μαλαισία, Ιορδανία, Πακιστάν, Κουβέιτ (UN DESA, 2021a). Ακολουθεί χάρτης που αποτυπώνει τις 20 κορυφαίες χώρες προορισμού για μετανάστες.

Κράτη-προορισμοί (εισαγωγείς)

Με σχεδόν 18 εκατομμύρια ανθρώπους να ζουν στο εξωτερικό της, η Ινδία είναι η μεγαλύτερη παραγωγός και το κορυφαίο κράτος προέλευσης μεταναστών παγκοσμίως. Το Μεξικό και η Ρωσσία βρίσκονται στη δεύτερη και την τρίτη θέση αντίστοιχα με περίπου 11 εκατομμύρια πολίτες τους να ζουν εκτός των συνόρων τους. Η Κίνα βρίσκεται στην τέταρτη θέση με περίπου 10 εκατομμύρια. Η πέμπτη πιο σημαντική χώρα καταγωγής είναι η Συρία, με πάνω από 8 εκατομμύρια ανθρώπους να ζουν στο εξωτερικό, κυρίως ως πρόσφυγες λόγω του πολέμου (World Migration Report 2022).

Τα 20 κράτη που παράγουν/εξάγουν τους περισσότερους μετανάστες ή πρόσφυγες σε καθαρούς αριθμούς: Ινδία, Μεξικό, Ρωσσία, Κίνα, Συρία, Μπαγκλαντές, Πακιστάν, Ουκρανία, Φιλιππίνες, Αφγανιστάν, Βενεζουέλα, Πολωνία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ινδονησία, Καζακστάν, Παλαιστίνη, Ρουμανία, Γερμανία, Μιανμάρ, Αίγυπτος (UN DESA, 2021a). Ακολουθεί χάρτης που αποτυπώνει τις 20 κορυφαίες χώρες προέλευσης μεταναστών και προσφύγων.

Κράτη προέλευσης (εξαγωγείς)

Sui generis ευρωπαϊκές συνθήκες και μετακίνηση πληθυσμών

• Το 1947 οι Βρετανικές Ινδίες διχοτομήθηκαν στην Ένωση της Ινδίας από τη μια μεριά και το Πακιστάν από την άλλη (με δύο συστατικά μέρη το τελευταίο αρχικά: λαϊκή δημοκρατία του Μπαγκλαντές στα ανατολικά και ισλαμική δημοκρατία του Πακιστάν στα δυτικά). Τρεις γενιές μετά, το 2023, ένας Ινδός στην καταγωγή, ο Rishi Sunak, είναι ηγέτης του Συντηρητικού Κόμματος και πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου, και ένας Πακιστανός στην καταγωγή, ο Humza Yousaf, είναι ηγέτης του Εθνικού Κόμματος και πρωθυπουργός της Σκωτίας. Εδώ έχουμε το πλαίσιο της παλαιάς αυτοκρατορίας σε συνδυασμό με την αντιστροφή στη σχέση κέντρου-περιφέρειας που αποτελεί παράδειγμα, έστω σε συμβολικό επίπεδο, της ολοκλήρωσης της εποχής της Μεγάλης Παρέκκλισης. Στη Γαλλία, επίσης, έχουμε μετανάστες από τους χώρους της παλαιάς αυτοκρατορίας, από παλαιές αποικίες και προτεκτοράτα όπως η Αλγερία, το Μαρόκο και η Τυνησία. Βέβαια, στην περίπτωση του Παρισιού τα πράγματα είναι περισσότερο οργανικά και με μεγαλύτερο βάθος καθώς ενυπάρχει η διάσταση της γεωγραφίας και της ιστορίας ―μεταξύ Αγλαβιδών, Φατιμιδών και Οθωμανών με Νορμανδούς και Φράγκους― πολύ πριν από τον ερχομό της αυτοκρατορίας, σε αντίθεση με το Λονδίνο όπου η σχέση της Βρετανίας με την Ινδική Υποήπειρο γεννήθηκε και διαμορφώθηκε αποκλειστικά εντός αυτοκρατορικού πλαισίου.

• Στον χάρτη που ακολουθεί φαίνονται κράτη που έζησαν πόλεμο κατά τη διάρκεια της μονοπολικής κυριαρχίας των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Η αποτύπωση είναι ελλιπής προκειμένου να καταδειχθεί η αποσταθεροποίηση που λαμβάνει χώρα στις ευρύτερες περιοχές μεταξύ Ανατολικής Μεσογείου, Εύξεινου, Κασπίας και Περσικού Κόλπου (θα πρέπει να προστεθούν κράτη όπως η Υεμένη, η Σομαλία και η Ερυθραία, δηλαδή ο έλεγχος του Κόλπου του Άντεν και η διασύνδεση Ερυθράς και Αραβικής Θάλασσας, Αφρικής και Αραβικής Χερσονήσου, ο έλεγχος του Νείλου, βλέπε επίσης Σουδάν και Αιθιοπία κ.λπ). 

Ασφαλώς, προϋπόθεση του ξεσπάσματος της μεταναστευτικής και προσφυγικής κρίσης του 2015 ήταν αν όχι η καταστροφή τουλάχιστον η αποσταθεροποίηση κρατών όπως η Συρία, το Αφγανιστάν, το Ιράκ και η Λιβύη, που εξελίχθηκε με υπόβαθρο τη λεγόμενη Αραβική Άνοιξη και τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας.

Επιπλέον, ο χάρτης θα πρέπει να ενταχθεί νοηματικά στο πλαίσιο της επιστροφής των μετώπων που Πρώτου Παγκοσμίου Πόλεμου, το οποίο έχω αναπτύξει στο βιβλίο μου «Το Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης. Από την Ουκρανία και την Πανδημία στη Νέα Πλανητική Τάξη».

• Οι αμερικανικές περιπέτειες στην «Ευρύτερη Μέση Ανατολή» έχουν δημιουργήσει γύρω στα 30 εκατομμύρια εκτοπισμένους εσωτερικά και εξωτερικά περιφερειακά της Ευρώπης. Έχει περάσει πλέον στην ιστορία η φράση του πρώην Υπουργού Οικονομικών της Σουηδίας, Anders Borg, ο οποίος σε ομιλία του στο Peterson Institute στις 23 Απριλίου 2012, είχε πει: «Βασικά οι Η.Π.Α. παρέχουν αυτές τις ροές για εμάς, εσείς κάνετε πόλεμο και εμείς παίρνουμε τους πρόσφυγες». Πιο συγκεκριμένα, για να δώσουμε και το πλαίσιο, είχε δηλώσει:

Η Σουηδία είναι πλέον, σε απόλυτους αριθμούς, η χώρα που έχει τους περισσότερους μετανάστες στην Ευρώπη. Σε απόλυτους αριθμούς δεχόμαστε τόσους ανθρώπους όσους η Γαλλία, η Αγγλία και η Γερμανία, και η Σουηδία είναι περίπου 10 εκατομμύρια (σε πληθυσμό) και η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι άλλες (χώρες) είναι μεταξύ 50, 60 και 70 εκατομμυρίων. Βασικά οι Η.Π.Α παρέχουν αυτές τις ροές για εμάς, εσείς κάνετε πόλεμο και εμείς παίρνουμε τους πρόσφυγες. Η μεγαλύτερη εθνική μειονότητα στη Σουηδία τώρα είναι οι Ιρακινοί, που είναι η μεγαλύτερη ομάδα, έχουμε μια πολύ μεγάλη ιρανική ομάδα, μια μεγάλη ομάδα Σομαλών, μια αρκετά μεγάλη αφγανική ομάδα, και πιστεύουμε ότι αυτό είναι βασικά ένα πλεονέκτημα για τη σουηδική κοινωνία, έχουμε ανοίξει τα σύνορα με απόφαση της κυβέρνησής μου από το 2008...

Η ομιλία του πρώην Υπουργού Οικονομικών της Σουηδίας, Anders Borg, στο Peterson Institute στις 23 Απριλίου 2012 (το απόσπασμα που προηγήθηκε: 36:29).

Επιπλέον, υπάρχει μία σημαντική παράμετρος που υποβαθμίζεται ή δεν αναδεικνύεται: άνθρωποι που συνεργάζονται με τις «δυτικές» υπηρεσίες, «μαχητές της δημοκρατίας» π.χ στο Ιράν ή στη Συρία ή σε άλλα κράτη της Μέσης Ανατολής, όταν το σχέδιο «εκδημοκρατισμού» αποτυγχάνει «πρέπει να εγκολπωθούν» σε κράτη των συμμάχων τους: κατά αυτόν τον τρόπο παλαιότερα μπορεί να έβλεπε κανείς σε ευρωπαϊκές μητροπόλεις μοναρχικούς της Περσίας, ενώ πιο πρόσφατα μεγάλος αριθμός από όσους ήρθαν στην Ευρώπη από τη Συρία ήταν άνθρωποι που πολέμησαν εναντίον του καθεστώτος Άσαντ υποστηριζόμενοι από «δυτικές» δυνάμεις (Η.Π.Α, Γαλλία, Τουρκία αρχικά, αργότερα υπήρξε διαφοροποίηση) και από συνεργαζόμενες ή φιλικές με αυτές δυνάμεις (Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Σαουδική Αραβία). Επιπροσθέτως, σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, η απορρόφηση αντικαθεστωτικών ομάδων βοηθάει στη διαμόρφωση μιας αντιπολίτευσης από το εξωτερικό προς τη χώρα καταγωγής, συνήθως με βάση τα ανθρώπινα δικαιώματα (National Coalition of Syrian Revolution and Opposition Forces, National Council of Iran, United Transitional Cabinet of Belarus, Congress of People's Deputies of Russia, Free Nations of Post-Russia Forum, East Turkistan Government-in-Exile, World Uyghur Congress κ.λπ. Σε εντελώς διαφορετικό ιστορικό και διεθνοπολιτικό πλαίσιο, τόσο από πλευράς βαρύτητας και κύρους όσο και σημασίας και ουσίας, αξίζει μια αναφορά στην κυβέρνηση της Ταϊπέι στην Ταϊβάν). 

Συνοψίζοντας, όταν λοιπόν αποτυγχάνουν τα αμερικανικά σχέδια και ο «εκδημοκρατισμός» μιας περιοχής ή ενός κράτους οι τοπικοί σύμμαχοι και συνεργάτες της Δύσεως, ειδικότερα των Η.Π.Α, πρέπει να απορροφηθούν στην συμμαχική επικράτεια και σε κράτη που την αποτελούν: αυτό ισχύει όχι μόνο για ανθρώπους από τη Μέση Ανατολή αλλά και από τον λεγόμενο μετασοβιετικό χώρο, δηλαδή για όλη την περιφέρεια της Ε.Ε και του ΝΑΤΟ προς Νότο και Ανατολή. 

Ευρώπη και σχέση Νότου-Βορρά και Ανατολής-Δύσης

Ωστόσο, η ισχυρή αντίσταση και αντίδραση απέναντι στα μεταναστευτικά και προσφυγικά ρεύματα ανθρώπων είναι χαρακτηριστική στον άξονα Νότου-Βορρά, σε αντίθεση με τον άξονα Ανατολής-Δύσης (στο εσωτερικό του παγκόσμιου Βορρά) όπως φαίνεται χαρακτηριστικά όχι μόνο στον καλό τρόπο που αντιμετωπίζονται οι Ουκρανοί πρόσφυγες σε κράτη όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία (τουλάχιστον προσώρας), αλλά επιπλέον στο γεγονός ότι στη Γερμανία οι αντιδράσεις δεν είναι απέναντι σε Πολωνούς και Ρουμάνους αλλά κυρίως απέναντι σε Σύρους ή άλλους πληθυσμούς προερχόμενους από τη Συρία, στην οποία πολέμησαν άνθρωποι από 10-15 διαφορετικές χώρες (το γεγονός αυτό θα πρέπει να συνδυαστεί με όσα επισήμανα νωρίτερα περί μαχητών που όταν ηττώνται πρέπει να απορροφηθούν). Επίσης, υποβόσκει ο φόβος ότι οι ρόλοι μπορεί να αντιστραφούν: από εκεί που ασκούσαν ηγεμονικό έλεγχο τα ευρωπαϊκά προς τα υπόλοιπα κράτη του πλανήτη μπορεί μελλοντικά να ασκεί κριτική και έλεγχο π.χ η Τουρκία σχετικά με την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων π.χ στη Γερμανία. 

Ο άξονας Νότος-Βορράς είναι φορτισμένος με νοήματα όπως Αφρική-Ευρώπη, Ισλάμ-Χριστιανισμός και Τρίτος-Πρώτος Κόσμος, ενώ ο άξονας Ανατολή-Δύση από νοήματα όπως Ευρασία-Ευρώπη, Σλάβοι-Φράγκοι, Ορθοδοξία-Ρωμαιοκαθολικισμός ή/και Προτεσταντισμός, Σοσιαλισμός-Καπιταλισμός, Δεύτερος-Πρώτος Κόσμος. 

Ουσιαστικά στην Ανατολή έχουμε τους βάρβαρους και στο Νότο τους πρωτόγονους, με βάση το σχήμα που δημιούργησε ο Σκωτσέζος νομικός του φυσικού δικαίου James Lorimer προς τα τέλη του 19ου αιώνα:

Μέχρι περίπου το 1820 το διεθνές σύστημα ήταν ευρωκεντρικό, αλλά στην πραγματικότητα δεν ήταν παγκόσμιο. Επίσης, δεν υπήρχε ένα ενιαίο και σχετικά ομοιογενές πολιτικό σύστημα σε ολόκληρο τον πλανήτη. Οι δυνάμεις που βρίσκονταν στο κέντρο του διεθνούς ευρωκεντρικού συστήματος και αποτελούσαν τον πυρήνα ενός δυνητικά πλανητικού πολιτικού συστήματος θεωρούνταν μέλη της «πολιτισμένης ανθρωπότητας»...

Μέχρι περίπου το 1870 οι δυνάμεις που περιλάμβαναν τα ανεξάρτητα κράτη της Ασίας, τη σημερινή Τουρκία/Οθωμανική Αυτοκρατορία, την Περσία, το Σιάμ, την Ιαπωνία κλπ., θεωρούνταν από τον ευρωπαϊκό πυρήνα του συστήματος ως η βάρβαρη ανθρωπότητα και είχαν δικαίωμα μονάχα μερικής αναγνώρισης. Τέλος, υπήρχαν και οι λεγόμενες πρωτόγονες κοινωνίες –οι «υπόλοιπες»–, που ήταν απόβλητες από την κοινωνία των κρατών ή εκτός συστήματος και εκτός ανθρωπότητας, αν και είχαν ένα ελάχιστο δικαίωμα «φυσικής και ανθρώπινης αναγνώρισης».

Η τριχοτόμηση αυτή ανάμεσα σε πολιτισμένους, βάρβαρους και πρωτόγονους είναι η ίδια με εκείνη που χρησιμοποιούν οι κοινωνικοί επιστήμονες όταν κάνουν διάκριση μεταξύ σύγχρονων, παραδοσιακών και πρωτόγονων κοινωνιών [Bull H., The Anarchical Society: a Study of Order in World Politics].

Η τελευταία μεταμφίεση αυτού του τριχοτομικού σχήματος, με νομιμοποιητική ιδεολογική βάση τη Γαλλική Επανάσταση, έλαβε σάρκα και οστά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου: Πρώτος, Δεύτερος και Τρίτος Κόσμος. Βλέπουμε πως το ίδιο τριχοτομικό σχήμα πέρασε από αντιλήψεις περί φυσικού δικαίου σε κοινωνιολογικές θεωρήσεις για να καταλήξει, μετασχηματιζόμενο, σε διεθνοπολιτικές και οικονομικές αντιλήψεις. Μέσω αυτής της τριχοτομικής ιεράρχησης, απόρριψης και αποβολής, το σύστημα διατηρούσε τη συνοχή και την ταυτότητά του, ενώ οι μονάδες που ανταγωνίζονταν μεταξύ τους επέβαλλαν τις αντιλήψεις τους και προωθούσαν τα συμφέροντά τους έναντι των υπολοίπων.

Το Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης, Σελ. 297

Ας αφήσουμε όμως το ιδεολογικό σύμπαν του 19ου (Πολιτισμένοι, Βάρβαροι, Πρωτόγονοι) και του 20ου αιώνα, σε ό,τι αφορά την κοινωνιολογία (Σύγχρονοι, Παραδοσιακοί, Πρωτόγονοι) και τις διεθνείς οικονομικές και πολιτικές σχέσεις (Πρώτος, Δεύτερος και Τρίτος Κόσμος), και ας επιστέψουμε την πραγματικότητα του 21ου αιώνα.

Όσο περισσότερο σκληραίνει και κλείνει ο άξονας Νότος-Βορράς τόσο περισσότερο ανοίγει και χαλαρώνει ο άξονας Ανατολή-Δύση. Με μια διαφορά όμως: υπάρχει ένας εξωτερικός παράγοντας, ένας γεωγραφικά ξένος ως προς τον ευρωπαϊκό χώρο δρώντας, που δημιουργεί μια «αντίφαση» εμποδίζοντας το άνοιγμα ακόμη και στον συγκεκριμένο άξονα Ανατολής-Δύσης στην Ευρώπη και στο εσωτερικό του παγκόσμιου Βορρά: οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (Περισσότερα για την ιστορική μεταστροφή από τον άξονα Ανατολή-Δύση του 19ου και του 20ού αιώνα στον άξονα Βορράς-Νότος του 21ου και του 22ου αιώνα στο βιβλίο).

Ευρωπαϊκή δημογραφία και εξω-ευρωπαϊκή μετανάστευση

Η προηγούμενη σχέση ανοίγματος-κλεισίματος στους άξονες Νότου-Βορρά και Ανατολής-Δύσης και η άνοδος της αντίδρασης απέναντι στα μεταναστευτικά και προσφυγικά ρεύματα ανθρώπων διαπλέκεται με τις πολιτικές επιπτώσεις, την εξέλιξη και τις μελλοντικές προοπτικές σε επίπεδο δημογραφίας: το 1970 ο πληθυσμός της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσσίας, ήταν ελαφρώς μεγαλύτερος από 650 εκατομμύρια αποτελώντας το 19,7% του παγκόσμιου πληθυσμού, που αριθμούσε συνολικά 3,7 δισεκατομμύρια ανθρώπους από τους οποίους 85 εκατομμύρια ήταν μετανάστες (αριθμός που αντιστοιχούσε στο 2,3% του παγκόσμιου και στο 13% του ευρωπαϊκού πληθυσμού). Το 1970 ένας στους πέντε ανθρώπους ήταν Ευρωπαίος. 

Πενήντα χρόνια μετά, το 2020, ο πληθυσμός της Ευρώπης ήταν κάτι λιγότερο από 750 εκατομμύρια αποτελώντας το 9,6% του παγκόσμιου πληθυσμού, που αριθμούσε 7,8 δισεκατομμύρια ανθρώπους από τους οποίους περίπου 280 εκατομμύρια ήταν μετανάστες (3,6% του παγκόσμιου και 37,3% του ευρωπαϊκού πληθυσμού). Πλέον λιγότερο από ένας στους δέκα ανθρώπους ζει στην Ευρώπη.

Τα προηγούμενα δεδομένα συνοδεύονται από την γήρανση εκ των άνω (αύξηση του προσδόκιμου ζωής) και την γήρανση από τα κάτω (μείωση του αριθμού των γεννήσεων) των ευρωπαϊκών κοινωνιών, από φοβία ή αίσθηση αδυναμίας αφομοίωσης πιο ζωτικών πληθυσμών και από ανασφάλεια απέναντι σε νεανικούς αλλογενείς πληθυσμούς.

Από τη σκοπιά μιας καθαρά οικονομικής και φιλελεύθερης αντίληψης είναι «αναποτελεσματικό» να τίθενται εμπόδια στην ελεύθερη μετακίνηση ανθρώπων. Οι ελλείψεις εργατικού δυναμικού, ιδιαίτερα σε γερασμένες κοινωνίες, υποτίθεται πως θεωρητικά οδηγούν τα ανεπτυγμένα κράτη και τα φιλελεύθερα καθεστώτα να υποστηρίζουν την απελευθέρωση της μετανάστευσης. Και πράγματι αυτό έκαναν, μέχρι πρότινος, με κάθε τρόπο όπως διαπιστώσαμε από τα κυνικά λόγια του Anders Borg που προηγήθηκαν και τα γελάκια που τα συνόδευαν, φανερώνοντας μια λησμονημένη και ηθελημένα πλέον ξεχασμένη, λόγω υποκρισίας, αλήθεια. 

Έξοδος: | μ.Κ - AQ | Εποχή και Πλανητική Τάξη

Παρ' όλα αυτά, η πολιτική διαχείριση της πανδημικής κρίσης (2019-2023) οδήγησε τα κράτη του παγκόσμιου Βορρά να κλείσουν τα σύνορά τους και να εφαρμόσουν πρωτοφανείς περιορισμούς κινητικότητας όχι μόνο διασυνοριακά, ως προς το εξωτερικό τους, αλλά ακόμη και στο ίδιο το εσωτερικό τους, όπου εφαρμόστηκαν αδιανόητοι μέχρι εκείνη τη στιγμή περιορισμοί και έλεγχοι της ελεύθερης και κατά βούληση κυκλοφορίας των πολιτών, ρυθμίσεις και απαγορεύσεις πρωτοφανείς σε ολόκληρη την ανθρώπινη ιστορία (Δες επιλογικό  μέρος στο βιβλίο μου: «Το Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης»). 

Στην | μ.Κ - AQ | Εποχή πλέον κυριαρχεί μια ισχυρή αντίδραση στις «δυτικές δημοκρατίες» απέναντι στη διεθνή μετανάστευση, η οποία αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια της προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης (2015–2016) και έχει τις ρίζες της στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας (2001-2021). 

Από διεθνοπολιτική σκοπιά η μέγα-κρίση και η κατάσταση έκτακτης ανάγκης της τετραετίας 2019-2023 ―της οποίας μέρος είναι και ο πολυεπίπεδος ενεργειακός, οικονομικός, πληροφοριακός, διπλωματικός και στρατιωτικός πόλεμος που διεξάγεται με αφορμή την εισβολή της Ρωσσίας στην Ουκρανία―, αποτελεί κρίσιμο σημείο καμπής ή σημείο θραύσης στην περίοδο μετάβασης από τη συρρίκνωση και τη σταδιακή αποσύνθεση της μονοπολικής παγκόσμιας φιλελεύθερης αμερικανοκεντρικής τάξης προς τα αρχικά στάδια της διαμόρφωσης και της διεύρυνσης μιας νέας πολυπολικής πλανητικής τάξης.

Δημήτρης Β. Πεπόνης

.~`~.

Αν θεωρείτε πως ο χρόνος που αφιερώνεται και οι ιδέες που εκφράζονται έχουν αξία, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το κουμπί Donate προκειμένου να συμβάλλετε στην απρόσκοπτη συνέχιση του εγχειρήματος της Κοσμοϊδιογλωσσίας. Ευχαριστώ.

19 | 6 | 4 μ.Κ ~ Year ΙV AQ | 2023

Το βιβλίο μου Το Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης. Από την Ουκρανία και την Πανδημία στη Νέα Πλανητική Τάξη κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Τόπος:

Μπορείτε να προμηθευτείτε και να παραγγείλετε Το Τέλος της Μεγάλης Παρέκκλισης (Τόπος/mέta) σε όλα τα βιβλιοπωλεία πανελλαδικά. Ενδεικτικοί σύνδεσμοι με το βιβλίο: Πολιτεία, Ιανός, Πρωτοπορία, Public κ.λπ.