~ Ι ~
Συμφωνείς με την ιδέα;
- Θεωρητικά. Αλλά δεν ξέρω πώς σχετίζεται...
Δεν είναι θεωρία. Είναι το μέλλον της ανθρωπότητας εκπεφρασμένο με αριθμούς. Γι' αυτό θα μας συλλάβει η Αυτοκρατορία.
- Ανησυχούν ότι προβλέπεις το μέλλον.
Ανησυχούν ότι ο κόσμος με πιστεύει. Και δεν τους αρέσουν όσα προβλέπω.
- Δηλαδή;
Ο Τράντορ θα καταστραφεί. Η Αυτοκρατορία θα καταρρεύσει. Αυτό μου λένε οι υπολογισμοί.
~ ΙΙ ~
Κάποτε κάποιος ρώτησε τον Χάρι Σέλντον ποια θα ήταν η μοίρα του. Ήθελε να ξέρει αν τα προγνωστικά μοντέλα αποτύπωναν την αξία της ζωής του.
Ο Χάρι τού είπε ότι μόνο οι κινήσεις των μαζών μπορούν να προβλεφθούν. Το πεπρωμένο μεμονωμένων ατόμων θα παραμείνει ένα μυστήριο.
Τα γρανάζια του τεχνικού πολιτισμού, η άνοδος και η πτώση των πνευματικών πολιτισμών, των αιτιών και των κόσμων... Αυτές τις απαντήσεις τις είχε βρει από καιρό ο Χάρι Σέλντον.
Η πίστη είναι πανίσχυρο όπλο.
Γι' αυτό η Αυτοκρατορία φοβόταν τόσο τις προβλέψεις του Σέλντον. Οι αυτοκρατορίες κυβερνούν τα εγκόσμια, αλλά τι γίνεται μετά; Οι ψυχές μας;
Αυτά τα βασίλεια είναι θέμα πίστης. Και η πίστη έχει σφυρηλατηθεί στις φλόγες του απείρου.
~ ΙΙΙ ~
Η Χάλιμα Ίφα δεν ακολουθεί το αποδεκτό δόγμα, όπως κάθε προηγούμενη πρόξιμα. Υποστηρίζει την επιστροφή στο Πρωταρχικό Οκτάβο.
Είναι αυτοκτονική; Ποια είναι αυτή και αμφισβητεί την υπεροχή μας;
- Τι είναι το Πρωταρχικό Οκτάβο;
Αιρετικές γραφές. Προ-αυτοκρατορικές. Συνδέουν άμεσα την ψυχή με την ατομική συνείδηση.
- Τι σημαίνει αυτό...
Σκέψου, αδερφέ. Αν μια ψυχή συνδέεται μόνο με ένα άτομο, αυτό θέτει υπό αμφισβήτηση οτιδήποτε δεν είναι εξατομικευμένο.
Όλοι οι Κλίον είναι τέλειοι κλώνοι του πρώτου. Ως εκ τούτου... - Δεν έχουμε ψυχές. Δηλαδή, αυτή η Χάλιμα τι λέει ότι είμαστε; Όχι άνθρωποι;
Εμμέσως... Αν ο γαλαξίας πιστέψει ότι οι ηγέτες του είναι κάτι λιγότερο, και όχι κάτι περισσότερο, από τους ίδιους, θα πάψουν να μας ακολουθούν.
~ ΙV ~
Και τα κακά νέα φτάνουν σε τριάδες. Τα έμαθες, αδερφέ;
Το Όριο. Το κονκλάβιο. Η Εξέγερση... Βλέπεις ότι υπάρχει ένα μοτίβο;
Τα βασίλεια του Απώτατου Ορίου χτύπησαν πρώτα. Νιώθοντας την αδυναμία, κι άλλοι θα αρχίσουν να μας χτυπούν. Η προτροπή εκ μέρους μιας κυρίαρχης θρησκείας είναι δεδομένη. Ή και μια εξέγερση εδώ, στον Τράντορ.
~ V ~
Η Αυτοκρατορία θα καταρρεύσει.
Η τάξη θα εξαφανιστεί.
Η συσσωρευμένη γνώση θα χαθεί.
Ο πληθυσμός θα μειωθεί.
Το διαστρικό εμπόριο θα αποσυντεθεί.
Οι διαστρικοί πόλεμοι θα είναι ατελείωτοι.
Δεκάδες χιλιάδες κόσμοι θα γίνουν ραδιενεργή στάχτη.
Ό,τι κι αν κάνουμε δεν μπορούμε να το αποτρέψουμε.
~.~
Από την αμερικανική σειρά επιστημονικής φαντασίας
Foundation
Co-created by David S. Goyer and Josh Friedman
Based on the science fiction book series written by Isaac Asimov
Αποκάλυψη: δηλαδή συγκλονιστική μεταβολή και ριζικός μετασχηματισμός του χώρου και του χρόνου, της τάξης και της ιεραρχίας. Σε αρκετές παραγωγές επιστημονικής φαντασίας εκφράζεται ένα αρχαϊκό αποκαλυπτικό πνεύμα μέσω μιας νέας συμβολικής γλώσσας, ενώ σε άλλες βλέπουμε την επανά-ιεροποίηση του κοσμικού.
Πάντοτε μου άρεσε να διακρίνω είδη επιστημονικής φαντασίας με ιδιαίτερους τρόπους. Παραδείγματος χάριν, από τη μια μεριά, έχουμε κινηματογραφικές παραγωγές που εξελίσσονται είτε στο μέλλον είτε στο διάστημα, και παρουσιάζουν μια σχεδόν
αναλλοίωτη ανθρώπινη φύση, παρότι ο άνθρωπος είναι τεχνολογικά ανεπτυγμένος, περιλαμβάνοντας
θρησκείες και αυτοκρατορίες (σπουδαία μυαλά δεν έβλεπαν απαραίτητα κάποια αντίφαση σε αυτά τα πράγματα, και τούτο διότι δεν αποτελούσαν πολιτιστικούς φορείς μιας εκκοσμικευμένης αμερικανικής και ευρωπαϊκής ελίτ και της ιδεολογίας της). Από την άλλη μεριά, έχουμε κινηματογραφικά έργα που αναπαριστούν ένα μέλλον ή ένα εναλλακτικό παρόν, με ανεπτυγμένη
τεχνολογία,
δίχως θρησκείες και δίχως αυτοκρατορίες (τη θέση των οποίων, στις περισσότερες περιπτώσεις, κατέχουν
εταιρείες) και σε αυτές τις κινηματογραφικές δημιουργίες συνήθως βλέπουμε πως είτε
ο άνθρωπος αποκτά χαρακτηριστικά γενετικά μεταλλαγμένου, μετανθρώπου, σάιμποργκ κ.λπ είτε
η μηχανή αποκτά ανθρώπινα ή θεϊκά χαρακτηριστικά.
Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν δημιουργίες όπως τα
Dune και Foundation ενώ στη δεύτερη παραγωγές όπως τα Bladerunner και
Matrix.
Είναι φανερό πως στα έργα που λείπει ή εξαφανίζεται το στοιχείο
της πίστης, της θρησκείας, του θεϊσμού, του ιερού, το στοιχείο αυτό ουσιαστικά εκκοσμικεύεται μεταφερόμενο είτε στον άνθρωπο είτε στη μηχανή είτε σε ένα αποκαλυπτικό μέλλον (με τις συγκρούσεις που λαμβάνουν χώρα στο παρόν συνήθως να κυοφορούν μια αποκαλυπτική αναδιάταξη του μέλλοντος).
Όταν δεν συμβαίνει τίποτα από τα προηγούμενα, δηλαδή όταν δεν έχουμε υφέρπουσες ιδεολογικοποιημένες εκκοσμικεύσεις ή, τέλος πάντων, έχουμε περισσότερο ειλικρινείς προθέσεις, τότε απολαμβάνουμε ωραιότατες κοσμικές δημιουργίες επιστημονικής φαντασίας όπως το Gravity, το οποίο είναι πολύ δυνατό σε ζητήματα ανθρώπινης
βούλησης, ψυχισμού, επιβίωσης,
αναγέννησης. Το κλείσιμο, η τελευταία σκηνή με το
σήκωμα από το λασπωμένο χώμα, και το πλάνο από κάτω προς τα πάνω, από τη γη προς τον ουρανό, με τον άνθρωπο όρθιο, είναι από τις πλέον δυνατές στιγμές στην
πρόσφατη κινηματογραφική ιστορία (Εδώ μπορεί κανείς να δει από Δαρβίνο μέχρι Εκκλησιαστή:
Τότε το σώμα πίσω θα γυρίσει στο χώμα, που από κείνο πλάστηκε, και η πνοή της ζωής θα επιστρέψει στο Θεό που την έδωσε). Όταν όλα μοιάζουν χαμένα, όταν κάθε ελπίδα έχει χαθεί, τι είναι αυτό που σε κάνει να συνεχίζεις;
Γιατί συνεχίζεις; Το ερώτημα αυτό μας έρχεται στο μυαλό βλέποντας το Gravity; Το σκεφτόμαστε, όμως, βλέποντας το Martian;
Συνήθως αγνοείται ή υποβαθμίζεται το γεγονός ότι ο θεμέλιος λίθος της επιστημονικής φαντασίας δεν είναι άλλος από την ανθρώπινη φύση ― πάνω σε αυτούς τους προβληματισμούς οικοδομήθηκε η επιστημονική φαντασία, η οποία ουσιαστικά γεννήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα μέσα από τη συνεχή κρίση που δημιουργούσε η αστικοποίηση των ανθρώπων, η βιομηχανοποίηση της ζωής και η συνεπακόλουθη εκκοσμίκευση του κόσμου, καθώς και η συνεχώς αναπτυσσόμενη σχέση του ανθρώπου με τη μηχανή.
Με την αναφορά στο Gravity περάσαμε σε περισσότερο κοσμικές παραγωγές επιστημονικής φαντασίας που διαδραματίζονται είτε στο παρόν είτε επί της γης. Σε αυτό το πλαίσιο, από τη μια μεριά, έχουμε έργα όπως το αριστουργηματικό Arrival και το δυστοπικό Children of Men (που μπορούν, παρότι εγκόσμια, να ενταχθούν μαζί με το υπερκόσμιο Dune ως προς το ζήτημα της ανθρώπινης φύσης) και από την άλλη παραγωγές όπως τα Altered Carbon, Ex Machina κ.λπ.
Οι ιδέες που συνδυάζουν ανεπτυγμένη τεχνολογία, μεταλλαγμένη ανθρώπινη φύση, απουσία θρησκειών και αυτοκρατοριών, και βρίσκονται εντός ενός φάσματος Post/Trans-human, A.I, Cyborg etc. (Bladerunner, Matrix, A.I. Artificial Intelligence, Ex Machina, Elysium, Upgrade, Altered Carbon), έγιναν περισσότερο δημοφιλείς, αρχικά, με την επέκταση της ισχύος και της επιρροής των Η.Π.Α. Αργότερα, η αποδοχή τους άρχισε να συμβαδίζει με την ισχύ των Big Tech και τη συνεχή διεύρυνση πρακτικών και κλάδων όπως η γενετική μηχανική, η μοριακή και συνθετική βιολογία κ.λπ, για να καταλήξουν να προελαύνουν ουσιαστικά δίχως αντίπαλο ― καθώς όσες κινηματογραφικές παραγωγές βρίσκονται στο άλλο άκρο, παρουσιάζοντας ανεπτυγμένη τεχνολογία μέσα σε ένα πλαίσιο θρησκειών και αυτοκρατοριών με αναλλοίωτη την ανθρώπινη φύση (Star Wars, Dune, Foundation, Star Trek), προέρχονται από παλαιότερες γενιές του περασμένου αιώνα.
Άραγε, με την αποδυνάμωση των Η.Π.Α θα πάψουν να τείνουν να γίνουν ηγεμονικές οι ιδέες της πρώτης κατηγορίας και θα ανακάμψουν της τελευταίας; Μπορούν τα Dune και Foundation ν' αποτελούν ένα πρώτο δείγμα μιας τέτοιας ανάκαμψης; Μια πιθανή τέτοια ένδειξη θα ήταν εάν το επερχόμενο Matrix Resurrections δεν τα πήγαινε καλά κινηματογραφικά συγκριτικά με το
Dune ή μια ένδειξη για το αντίθετο εάν το Dune δεν τα πήγαινε καλά συγκριτικά με το Matrix Resurrections (ένα έργο που κυκλοφόρησε λίγους μήνες μήνες πριν από το πρώτο Matrix και θα μπορούσε να είχε καλύτερη τύχη, αν δεν εξαφανιζόταν λόγω της επιτυχίας του τελευταίου, ήταν το Dark City).
Το Blade Runner εξέτασε τη σχέση ανθρώπων-ανδροειδών, έχοντας στο επίκεντρό του τη
μνήμη, ενώ ο εξολοθρευτής (Terminator) αποτέλεσε βασικό μοχλό εκλαΐκευσης, σε μαζική κλίμακα, του ζητήματος της σχέσης ανθρώπου-μηχανής. Παρότι φαινομενικά υπερβολικά γήινη ταινία επιστημονικής φαντασίας, το Terminator εμπεριέχει αυτό το
αποκαλυπτικό στοιχείο σε εκκοσμικευμένη μορφή. Υπάρχουν και άλλα στοιχεία που μπορεί να σταθμίσει κανείς, όπως
η ύπαρξη ενός εκλεκτού, ενός μεσσία, με το θεϊκό στοιχείο εκκοσμικευμένο στον άνθρωπο, όπως είναι ο Neo στο Matrix και ο αγέννητος εκλεκτός στο Terminator (άρα ο εξολοθρευτής είναι λιγότερο εγκόσμιος απ' ό,τι φαίνεται με μια πρώτη ματιά), ή ο Paul Atreides ως Kwisatz Haderach/Lisan al-Gaib στο αρχαϊκό και συνάμα φουτουριστικό έπος
Dune.
Στο ένα απώτατο άκρο του φάσματος της επιστημονικής φαντασίας βρίσκονται έργα που εξελίσσονται είτε στο μέλλον είτε το διάστημα, ή σε μακρινούς χρονικά και χωρικά κόσμους, και περιλαμβάνουν τόσο θρησκείες και αυτοκρατορίες όσο και κάποιον εκλεκτό (Dune, Star Wars). Στο άλλο εγκόσμιο άκρο βρίσκονται έργα που εξελίσσονται στο παρόν και στη γη, ή σε κάποιον εγγύς χρονικά και χωρικά κόσμο, δίχως θρησκείες και αυτοκρατορίες και δίχως κάποιον εκλεκτό (Children of Men, Humans, The Expanse, Elysium κ.λπ). Και σε αυτές τις εξαιρετικά εκκοσμικευμένες παραγωγές επιστημονικής φαντασίας, όμως, εμπεριέχονται στοιχεία όπως π.χ η πρώτη έγκυος γυναίκα μετά από δεκαοκτώ χρόνια ανυπαρξίας γεννήσεων παιδιών, λόγω πτώσης της γονιμότητας των ανθρώπων σε μηδενικά επίπεδα εξαιτίας ενός ιού, στο Children of Men.
Επιμέρους αναφορές μερικώς ανεξάρτητες από τα προηγούμενα
Το Interstellar εξαιρετικό αλλά το Arrival αγαπημένο. Το
Arrival παρότι εξεζητημένο και εκλεπτυσμένο, καθώς κινείται γύρω από το χρόνο και τη γλώσσα, είναι πιο συναισθηματικό έργο από το Interstellar, και απαιτεί ένα επίπεδο συναισθηματικής ωριμότητας. Το Interstellar είναι περισσότερο φτιαγμένο για το μάτι και τη διάνοια, παρόλο που επιδιώκει στο επίκεντρό του να βρίσκεται ένα συναίσθημα, το οποίο όμως λειτουργεί ως κλειδί επίλυσης επιστημονικών ερωτημάτων-αδιεξόδων. Το Arrival είναι πιο βαθύ και δυνατό ως προς την ανθρώπινη φύση, λόγω
πένθους και απώλειας. Ο τρόπος που εντάσσεται και λειτουργεί το υπέροχο
On the Nature of Daylight του Max Richter είναι συγκλονιστικός. Τις ιδέες στο Arrival αν δεν τις καταλάβεις μπορείς να τις αισθανθείς, κάτι που δεν ισχύει για το Interstellar (η δραματοποίηση είναι και ένας τρόπος να αισθανθείς αυτό που αδυνατείς να κατανοήσεις ― γι' αυτό είναι τόσο δυνατό το τέλος της σπουδαιότερης κινηματογραφικής δημιουργίας στην ιστορία της επιστημονικής φαντασίας, που εμπεριέχει σχεδόν τα πάντα, δηλαδή της Οδύσσειας του Διαστήματος). Αντιθέτως, η
αγάπη εξαϋλώνεται στο τελευταίο μέρος του Interstellar μέσα στα πολλαπλά του επίπεδα, στο παράδοξο της ταύτισης αιτίου και αποτελέσματος για ένα γεγονός ή μια πράξη, και στον επαναπροσδιορισμό της σχέσης του χρόνου, του χώρου και της αιτιότητας. Στο επίκεντρο όλων αυτών βρίσκεται ο Cooper, μέσω του οποίου συνδέονται τα πάντα μεταξύ τους, και όχι οι άνθρωποι του μέλλοντος. Από τη στιγμή που μπαίνουν στην εικόνα οι τελευταίοι, μέσω της κατανόησης-αποκάλυψης του Cooper (δεν είναι όλες οι αποκαλύψεις εσχατολογικές ενώ δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο πρωταγωνιστής παλεύει για τη
σωτηρία της ανθρωπότητας), δικαιολογημένα, όλα τα ερωτήματα των θεατών άρχισαν να στρέφονται προς τη λάθος κατεύθυνση. Δε χρειάζεται να επισημάνουμε πως η σωτηρία, στη
μεσσιανική της μορφή, έρχεται από έναν λυτρωτή που δρα και λειτουργεί ως μεσολαβητής μεταξύ του ανθρώπινου και του θεϊκού ― στην προκειμένη περίπτωση ο μεσολαβητής μεταξύ των ανθρώπων στη γη, που απειλούνται με αφανισμό, και των ανθρώπων του μέλλοντος, είναι ο Cooper (Βλέπουμε πόσα εκκοσμικευμένα θρησκευτικά μοτίβα λειτουργούν ως ραχοκοκαλιά κάτω από τις επιστημονικές εξισώσεις και θεωρίες του Interstellar). Ωστόσο, ο εκλεκτός δεν είναι ο Joseph Cooper παρά η κόρη του, Murph, και το κλειδί είναι η «ποσοτικοποιήσιμη» αγάπη που έχουν μεταξύ τους... Ας είναι καλά ο Hans Zimmer που προσφέρει συνοχή στο έργο μέσω των συναισθημάτων που δημιουργεί η μουσική του στους θεατές (ξαλαφρώνοντας τα καιόμενα μυαλά τους από τα επιστημονικά concepts) και η εκκοσμικευμένη θρησκευτική ραχοκοκαλιά του έργου που τους προσφέρει γνώριμα μοτίβα, συνειδητά ή υποσυνείδητα. Το Interstellar αποτελεί ένα εξαιρετικό επίτευγμα επικών διαστάσεων φτιαγμένο για τη μεγάλη οθόνη ― όπως και το στιβαρό
Dune (Μακάρι να επιστρέψουν οι μεγάλες παραγωγές γιατί τα έργα φτιάχνονται διαφορετικά όταν προορίζονται για τη Μεγάλη Οθόνη και διαφορετικά όταν προορίζονται για... πίτσα, σουβλάκι, καναπέ και Netflix ή Apple TV+). Ο
Spengler, για να κλείσω με κάτι νόστιμο, παρότι θα γοητευόταν από το Interstellar, καθώς θα έβλεπε στον άπειρο χώρο το ursymbol, το πρωταρχικό σύμβολο, και τον πυρήνα του φαουστιανού πολιτισμού, θα το θεωρούσε ως ένα καλογυαλισμένο δείγμα ή φαινόμενο παρακμής.
Τέλος, το ALIEN. Η επιστημονική φαντασία, ή καλύτερα το διάστημα, εδώ λειτουργεί ως ενισχυτής του αισθήματος απομόνωσης, του αφιλόξενου και του αδιεξόδου. Άλλωστε, In Space No One Can Hear You Scream (Με παρόμοιο τρόπο στο Gravity το κενό είναι ο καμβάς πάνω στον οποίο ξεδιπλώνεται ο αγώνας του σώματος, του ψυχισμού και της βούλησης του ανθρώπου, καθώς Life In Space is Impossible). Το ALIEN είναι ο καλύτερος συνδυασμός τρόμου ως κινηματογραφικού είδους, φόβου και αγωνίας εξαιτίας μιας μυστικοποιημένης και απολύτως ξένης απειλής σε ό,τι αφορά την ανθρώπινη φύση, στο πλαίσιο της απομόνωσης και του αφιλόξενου του διαστήματος, με εκπληκτικό ρυθμό (στην αρχή σε υπνωτίζει) και ασύλληπτο σασπένς (στη συνέχεια σε καθηλώνει), που έχει προβληθεί ποτέ στη μεγάλη οθόνη. Ως προς αυτά τα στοιχεία το ALIEN θα παραμείνει αξεπέραστο.
Δημήτρης Β. Πεπόνης
