1 | 2 | 3 μ.Κ ~ Year ΙΙΙ AQ | 2022
Μουσική Συνοδεία
Τα κυριότερα όπλα της απάτης είναι η ομοιότητα, η μίμηση και η υποκριτική συμφωνία, δηλαδή το να πηγαίνει κάποιος με τα νερά του ανθρώπου που θέλει να εξαπατήσει. Τα σπουδαιότερα όπλα για να αντιληφθείς μια απάτη ―και κατά συνέπεια να την αποφύγεις ή να την καταπολεμήσεις― είναι δύο: πρώτον, να αναγνωρίζεις τις διαφορές ανάμεσα στα πράγματα και, δεύτερον, να ορίζεις και άρα να γνωρίζεις τι είναι ίδιο με κάτι άλλο. Και εφόσον δεν μπορούμε να αντιληφθούμε καθόλου εάν ένα πράγμα είναι το ίδιο με ένα άλλο, ή διαφορετικό, χωρίς να γνωρίζουμε τους τρόπους που διαιρείται η ομοιότητα, είναι δικαιολογημένο στο κείμενο αυτό να ξεκινήσουμε με τη διαίρεση της ομοιότητας. Για τη μίμηση, την υποκριτική συμφωνία και τους τρόπους αναγνώρισης των διαφορών θα απαιτηθεί διαφορετικό κείμενο.
Κατά τον Αριστοτέλη, λοιπόν, το ίδιο διαιρείται με 3+1 τρόπους: είτε αριθμητικά, είτε ως προς το είδος, είτε ως προς το γένος, αλλά και με έναν ακόμα δυσκολότερο και πιο πλούσιο τρόπο, που είναι πιο μακριά από τους τρεις προηγούμενους, δηλαδή με το να είναι τα πράγματα ίδια κατ' αναλογία:
Πράγματα που είναι ίδια αριθμητικά είναι τα πράγματα που έχουν περισσότερα από ένα ονόματα αν και το ίδιο το πράγμα είναι ένα: π.χ ένα πανωφόρι έχει πολλά ονόματα.
Πράγματα που είναι ίδια ως προς το είδος είναι πάντα ίδια και ως προς το γένος, όπως ο Σωκράτης και ο Πλάτωνας, που ήταν άνθρωποι ως προς το είδος αλλά και ζωντανά όντα ως προς το γένος.
Πράγματα που είναι ίδια ως προς το γένος δεν είναι απαραίτητα ίδια ως προς το είδος· ο άνθρωπος και ο σκύλος είναι ίδια ως προς το γένος, σαν ζωντανά όντα, αλλά διαφορετικά ως προς το είδος.
Τέλος έχουμε την περίπτωση, που είναι πιο μακριά από τις τρεις προηγούμενες, όπου τα πράγματα διαφέρουν ως προς το γένος, αλλά είναι ίδια κατ' αναλογία. Παραδείγματος χάριν, όπως αναφέρει ο Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς ― ο αγαπημένος μου συγγραφέας τα χρόνια της νέας προ και μετά πανδημίας εποχής:
Το ίδιο κατ' αναλογία είναι η καρδιά, η πηγή και η μονάδα, επειδή η μονάδα είναι για έναν αριθμό ό,τι είναι η πηγή για ένα ποτάμι και η καρδιά για ένα ζωντανό ον: και τα τρία αποτελούν αφετηρίες ή σημεία εκκίνησης των πραγμάτων στα οποία βρίσκονται. Δεύτερο παράδειγμα: η όραση και η κατανόηση είναι το ίδιο κατ' αναλογία επειδή η κατανόηση είναι για την ψυχή ό,τι και η όραση για το μάτι (βέβαια, εάν δεν πιστεύεις στην ύπαρξη ψυχής είναι δύσκολο να δεις και να κατανοήσεις την αναλογία). Με τον ίδιο τρόπο, ακόμα πιο απλά αλλά συνάμα πιο ποιητικά, η ηρεμία της θάλασσας (μπονάτσα) είναι το ίδιο με την ησυχία του ανέμου (άπνοια-νηνεμία): το ένα είναι για τη θάλασσα ό,τι το άλλο για τον αέρα, και τα δύο είναι η ήρεμη κατάσταση των πραγμάτων.
Είναι τυχαίο, άραγε, ότι κάποιες φορές όταν η θάλασσα είναι ήρεμη και επικρατεί ησυχία ανέμου, γαληνεύει η ψυχή μας; Και συμβαίνει άνευ λόγου και αιτίας, άραγε, όταν ανοίγεται και χάνεται το βλέμμά μας στον ορίζοντα, μιας τέτοιας συνθήκης, ότι νιώθουμε η αίσθηση του περιβάλλοντος να εισέρχεται μέσα μας, νιώθοντας γαλήνια; ― η φράση «η θάλασσα μέσα μου» είναι πανέμορφη. Και, μήπως, ό,τι είναι η μπονάτσα για τη θάλασσα και η άπνοια για τον άνεμο δεν είναι η γαλήνη για τη ψυχή; (Δεν χρησιμοποιώ τον όρο αταραξία διότι η λέξη φέρει συγκεκριμένο φορτίο και θα ήταν σα να βρίσκομαι στο πλευρό των Στωϊκών έναντι των Αριστοτελικών. Επιπλέον, το παράδειγμα φέρνει στο νου μια διαδικασία εισχώρησης των συνθηκών του φυσικού περιβάλλοντος στον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου, και ανοίγματος του εσωτερικού προς το εξωτερικό, όχι π.χ μια αποκοπή από το περιβάλλον και συνακόλουθα μια πλήρης βύθιση στον κόσμο του εαυτού). Ξανά, ένας άνθρωπος που τον χαρακτηρίζει η πίστη στη μη ύπαρξη ψυχής, που δεν πιστεύει στην ύπαρξή της, ναι μεν θα αισθανθεί την ομοιότητα, ωστόσο ούτε θα δει ούτε θα κατανοήσει την αναλογία.
Η ομοιότητα, επίσης, μπορεί να παραπλανά και να εξαπατά μέσω της εξομοίωσης ή και της προσομοίωσης.
Την περίπτωση της εξομοίωσης τη συναντάμε άπειρες φορές σε καθημερινή σχεδόν βάση. Ας αναφέρουμε, όμως, ένα επίκαιρο παράδειγμα προσπάθειας εξαπάτησης, μέσω αυτής, από τη διακρατική πολιτική που θα μας απασχολήσει και στο προσεχές μέλλον. Αναφέρομαι στην προσπάθεια των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής να εξομοιώσουν τις περιπτώσεις της Ουκρανίας και της Ταϊβάν, για αυτονόητους λόγους. Για την ασυνείδητη χρήση αυτής της εξομοίωσης δε χρειάζεται να γράψουμε κάτι. Τη συνειδητή χρήση της, εντούτοις, τη συναντάμε σε ανθρώπους που είτε θέλουν να εξαπατήσουν μέσω της συγκεκριμένης εξομοίωσης, είτε μιμούνται τους αμέσως προηγούμενους, είτε θέλουν να αναλύσουν τη συγκεκριμένη κατάσταση-συνθήκη, ανεξάρτητα από το αν την πιστεύουν, και σε ανθρώπους που είτε ψάχνουν τις διαφορές, επειδή θέλουν να αποφύγουν την πλάνη ή να αναδείξουν την απάτη, είτε απλώς αναγνωρίζουν τις διαφορές.
Όπως ειπώθηκε στην αρχή, ένα από τα κυριότερα όπλα της απάτης είναι η ομοιότητα, και η (εξ)απάτη(ση) λαμβάνει χώρα μέσω της ομοιότητας. Αυτό δεν το είχε τονίσει μόνο ο Πλάτων, όπως είδαμε πρόσφατα, αλλά ακόμη μεγαλύτερη βαρύτητα είχαν δώσει ο Αριστοτέλης και ο Πλούταρχος, με τον τελευταίο να γράφει το περίφημο Quomodo adulator ab amico internoscatur, δηλαδή πως να ξεχωρίζεις τον κόλακα από τον φίλο.
Σε ό,τι αφορά, τέλος, την προσομοίωση. Εάν ζούσαν σήμερα, δηλαδή στην εποχή της εικονικής πραγματικότητας (virtual reality), των avatar και του Metaverse, ο Αριστοτέλης, ο Πλούταρχος και ο Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς, ίσως να μην αερολογούσαν περί μιας νέας, εξίσου πραγματικής, πραγματικότητας παρά να αναφωνούσαν με χαρακτηριστική ευκολία: απάτη ― ενώ η πλέον κυρίαρχη μεταφυσική ιδέα της εποχής μας, που προωθείται με διάφορους επιστημονικοφανείς και μη τρόπους, δηλαδή η πραγματικότητα ως προσομοίωση, για τη δική τους κατανόηση των πραγμάτων μπορεί να ερμηνευόταν απλώς και μόνο ως εξής: η πραγματικότητα ως απάτη.
Δημήτρης Β. Πεπόνης
.~`~.
Αν θεωρείτε πως ο χρόνος που αφιερώνεται και οι ιδέες που εκφράζονται έχουν αξία, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το κουμπί Donate, προκειμένου να συμβάλλετε στην απρόσκοπτη συνέχιση του εγχειρήματος της Κοσμοϊδιογλωσσίας. Ευχαριστώ.
1 | 2 | 3 μ.Κ ~ Year ΙΙΙ AQ | 2022
