.jpg)
9 | 2 | 4 μ.Κ ~ Year ΙV AQ | 2023
Μουσική Συνοδεία
Τον Σεπτέμβριο του 2013, μόλις τελείωσα την ομιλία μου στο Ολλανδικό Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων στη Χάγη με θέμα το πώς μπορεί κανείς να κατανοήσει τη σύγχρονη Κίνα, ένας Γάλλος μελετητής έκανε την εξής ερώτηση: «Η Κίνα αποκτά μια δυναμική σημειώνοντας πρόοδο στον εκσυγχρονισμό της, αλλά είναι φαινομενικά απρόθυμη να ταυτιστεί με τη δυτική αίσθηση της νεωτερικότητας. Ποιος είναι ο λόγος;»Απαντώντας, είπα: «Για να απαντήσει κανείς σε αυτή την ερώτηση, πρέπει πρώτα απ' όλα να έχει μια εικόνα της προέλευσης της δυτικής νεωτερικότητας. Σε κοντινή απόσταση από αυτήν την αίθουσα συνεδριάσεων υπάρχουν δύο μέρη που αξίζει να επισκεφτείτε, το ένα είναι η πρώην κατοικία του μεγάλου Ολλανδού φιλοσόφου Baruch Spinoza και το άλλο είναι το Royal Delft. Πίσω στον 17ο αιώνα, όταν τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη ήταν θεοκρατίες, ο Σπινόζα, ο οποίος θεωρούνταν αιρετικός και αφορίστηκε στην Ολλανδία, λέγεται ότι είχε μια μυστική συνάντηση με τον Γερμανό φιλόσοφο Γκότφριντ Βίλχελμ φον Λάιμπνιτς σε αυτή την πόλη. Μαζί, οι δύο φιλόσοφοι συζήτησαν ένα από τα κοινά τους ευρήματα: αντί να είναι θεοκρατία, η Κίνα ήταν κοσμικό κράτος (ή ένα νεωτερικό κράτος τότε). Ήταν σίγουροι ότι η Κίνα ήταν ένα επιτυχημένο κράτος καθώς ακολουθούσε έναν κοσμικό, φυσικό και μη θεοκρατικό τρόπο διακυβέρνησης».
The China Horizon. Glory And Dream Of A Civilizational State
Zhang Weiwei
Αν δεν αντιληφθούμε τα σφάλματα αρχικά του ευρωκεντρισμού και αργότερα της δυτικοκεντρικής ιδεολογίας, ιστοριογραφίας και ερμηνευτικής δεν θα γίνει δυνατό να διαπιστώσουμε ότι
1) η έννοια του κοσμικού κράτους μας έρχεται από την Περσία·
2) οι Κινέζοι εφηύραν τη γραφειοκρατία.
Τα προηγούμενα παραδείγματα, που είναι απολύτως ενδεικτικά [S. Finer, 1997], εξαφανίζονται μέσω της ένταξής τους στο τριμερές ευρωκεντρικό νοητικό σχήμα της παγκόσμιας ιστορίας «Αρχαιότητα - Μεσαίωνας - Νέοι Χρόνοι». Αυτό το σχήμα τριχοτόμησης της ιστορίας θα συνοδευτεί από το επίσης ευρωκεντρικό πασίγνωστο ιστοριογραφικό σχήμα που έχει στη βάση του την αρχαία Ελλάδα, συνεχίζεται με την αρχαία Ρώμη και από εκεί περνά στην ανάδυση της χριστιανικής Ευρώπης την οποία ακολουθεί η Ευρωπαϊκή Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός, που οδηγούν στη δημοκρατία και τον σύγχρονο κόσμο.
Τα δύο αυτά ευρωκεντρικά προοδευτικά ιστορικά νοητικά σχήματα είναι ηγεμονικά και διδάσκονται στα σχολεία και τα πανεπιστήμια.
Πριν από τον 18ο αιώνα τα πράγματα δεν γίνονταν αντιληπτά μέσα από τον συνδυασμό αυτών των δύο προοδευτικών ιστοριογραφικών σχημάτων. Υπήρχε μεγάλο ενδιαφέρον για μη ευρωπαϊκούς πολιτισμούς, με μακράν πιο επιδραστικούς της Αιγύπτου και της Κίνας.
Η δε Αίγυπτος, μέσω της οποίας εισέρχονταν στοιχεία από την Περσία και τη Μεσοποταμία στην Ευρώπη, έχει μακρά ιστορία αλληλεπιδράσεων, εντάσεων και επιρροών στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής Χριστιανοσύνης που φανερώνονται στον Γνωστικισμό, τον Νεοπλατωνισμό και τον Ερμητισμό φτάνοντας μέχρι τον Παράκελσο και το πρώτο μισό της ζωής του Νεύτωνα, και από τους Ροδόσταυρους μέχρι τους Τέκτονες, στις παραδόσεις των οποίων κατέχει κεντρική θέση η αρχαία Αίγυπτος γενικά και η αιγυπτιακή θρησκεία μαζί με τα παράγωγά της ειδικότερα.
~
Αν και η λαχτάρα της Ευρώπης για την Ανατολή υπήρχε από πολύ παλιά (ή μάλλον, η ίδια η Ευρώπη ήταν αρχικά ένα είδος μείγματος), το κίνημα που πήρε τη μορφή εισβολής συνέβη μόνο με τη νεωτερικότητα. Η εισβολή της Ευρώπης στην Ανατολή... σήμανε την ισοδυναμία μεταξύ της ευρωπαϊκής αυτοσυντήρησης και αυτοεπέκτασης. Για την Ευρώπη αυτό νοηματοδοτήθηκε ως η πρόοδος της παγκόσμιας ιστορίας και ο θρίαμβος της λογικής. Η μορφή της εισβολής ήταν αρχικά η κατάκτηση, ακολουθούμενη από απαιτήσεις για το άνοιγμα των αγορών και μεταμορφώσεις σε διάφορα πράγματα όπως εγγυήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθερία θρησκευτικών πεποιθήσεων, δάνεια, οικονομική βοήθεια και υποστήριξη εκπαιδευτικών και απελευθερωτικών κινημάτων. Αυτές ακριβώς οι μεταμορφώσεις συμβόλιζαν την πρόοδο του πνεύματος του ορθολογισμού. Μέσα από αυτό το κίνημα γεννήθηκαν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της νεωτερικότητας: ένα πνεύμα προόδου που στοχεύει στην άπειρη προσέγγιση προς μια ολοένα και μεγαλύτερη τελειότητα, ο θετικισμός, ο εμπειρισμός και ο ιδεαλισμός που υποστηρίζει αυτό το πνεύμα, και μια ποσοτικοποιημένη επιστήμη που θεωρεί τα πάντα ως ομοιογενή... Στο δεύτερο μισό του δέκατου ένατου αιώνα συνέβη μια ποιοτική αλλαγή στο κίνημα της ευρωπαϊκής αυτοπραγμάτωσης.
What Is Modernity?
Takeuchi Yoshimi
Από τα τέλη του 18ου και μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα αναπτύσσεται ένας λόγος (discourse) που παρουσιάζει την αρχαία Ελλάδα ως λίκνο του ευρωπαϊκού πολιτισμού με επίκεντρο τη δημοκρατία και τον επιστημονικό ορθολογισμό. Κατά αυτόν τον τρόπο διαμορφώνεται σταδιακά ένας λόγος περί «Δύσης», ο οποίος συνοδεύεται από
(1) μια ευρωκεντρική ανάγνωση και επανερμηνεία του ελληνικού πολιτισμού, ο οποίος κόβεται και ράβεται στα μέτρα των αναγκών μιας νεοδιαμορφούμενης ευρωπαϊκής Δύσης·
(2) μια αντίθεση ανάμεσα σε προοδευτική Ευρώπη και καθυστερημένη Ασία, με την τελευταία να ορίζεται αρνητικά-παθητικά ως μη-Ευρώπη και να χαρακτηρίζεται από κοινωνίες όπως η αυταρχική πλέον Κίνα και η στατική πλέον Αίγυπτος.
(3) μια νέα ματιά και επανερμηνεία του ευρωπαϊκού πολιτισμού με λίκνο του τον ευρωκεντρικά πλέον επανερμηνευμένο ελληνικό πολιτισμό και με επίκεντρο τον ορθολογισμό, την επιστήμη και τη δημοκρατία στο πλαίσιο ενός προοδευτικού σχεδίου εκσυγχρονισμού που είναι δυνατός μόνο μέσω εκδυτικισμού.
Και αυτή η σύνθεση και πορεία φέρεται να αποτελεί τον μόνο δρόμο που μπορεί και πρέπει να ακολουθήσει κάποιος προκειμένου να γίνει «νεωτερικός».
~
Τελευταία έκφραση και αποθέωση αυτής της αντίληψης υπήρξε το περίφημο «Τέλος της Ιστορίας» [F. Fukuyama, 1989, 1992].
Από τα συστατικά στοιχεία της συγκεκριμένης ιδέας προκύπτει π.χ η θέση ότι αν η Κίνα δεν θέλει να χρεοκοπήσει θα πρέπει να είναι πρόθυμη να ακολουθήσει το «δυτικό» μοντέλο. Σε αυτή την αντίληψη βασίζονται φωνές που προβλέπουν συνεχώς και κατ` επανάληψη τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες την αναπόφευκτη κατάρρευση της Κίνας (άλλοτε χρησιμοποιώντας οικονομικές προσεγγίσεις, άλλοτε δημογραφικά δεδομένα κ.λπ).
Τελικά, η ιδέα περί του «Τέλους της Ιστορίας» θα καταρρεύσει καθώς η βαρύτητα που ασκεί η πραγματικότητα είναι πολύ ισχυρή: τέσσερις δεκαετίες μετά από την αποσύνθεση της Ε.Σ.Σ.Δ., τη μονοπολική στιγμή κυριαρχίας των Η.Π.Α. και την διακήρυξη του τέλούς της, η ιστορία αρνείται να τελειώσει.
Η διάψευση αυτής της εξαιρετικά δημοφιλούς ιδέας θα συνοδευτεί από την εξάντληση της θεωρίας του εκσυγχρονισμού (modernisation theory) καθώς τις τελευταίες δύο δεκαετίες, υπό το βάρος των εξελίξεων και της πραγματικότητας σε πλανητική κλίμακα, αμφισβητείται
1ον) η σύνδεση της θέσης περί εκκοσμίκευσης (secularisation thesis) με τη θεωρία του εκσυγχρονισμού (modernisation theory), και επιπλέον
2ον) η ταύτιση του εκδυτικισμού (Westernization) με τον εκσυγχρονισμό.
Οι αμφισβητήσεις αυτές θα ανοίξουν τον δρόμο για το ζήτημα των πολλαπλών μορφών νεωτερικότητας ή των «πολλαπλών νεωτερικοτήτων» (Multiple Modernities) [S.N Eisenstadt, 2000].
Δηλαδή, τίθεται το ζήτημα κατά πόσο υπάρχει αποκλειστικά ένας και μόνο δρόμος που πρέπει να ακολουθήσει κάποιος προκειμένου να είναι «νεωτερικός». Ή μήπως τελικά υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί δρόμοι;
Το ερώτημα, πέραν του ότι φανερώνει την κρίση και τα αδιέξοδα του ευρωκεντρικού νοητικού οικοδομήματος, δεν είναι άσχετο με το διεθνές περιβάλλον και τις τρέχουσες πλανητικές εξελίξεις, διότι έμμεσα και με διαφορετική μορφή θέτει το ζήτημα του μονοπολισμού και του πολυπολισμού:
Υπάρχει ένα είδος δημοκρατίας, δηλαδή η «δυτική» φιλελεύθερη, ή πολλά είδη;
Επιπλέον, το ερώτημα δεν είναι τόσο θεωρητικό και αφηρημένο όσο φαντάζει εκ πρώτης όψεως καθώς το έθεσαν επί τάπητος, απαντώντας στην ουσία του, τα κράτη της Ρωσσίας και της Κίνας σε κοινή τους δήλωση στις 4 Φεβρουαρίου 2022, υποστηρίζοντας ότι
Δεν υπάρχει ένα ενιαίο κοινό πρότυπο που να ταιριάζει σε όλες τις χώρες και να τις καθοδηγεί στην εγκαθίδρυση της δημοκρατίας. Ένα έθνος μπορεί να επιλέξει τέτοιες μορφές και μεθόδους εφαρμογής της δημοκρατίας που θα ταιριάζουν καλύτερα στο συγκεκριμένο κράτος του, με βάση το κοινωνικό και πολιτικό του σύστημα, το ιστορικό του υπόβαθρο, τις παραδόσεις και τα μοναδικά πολιτιστικά του χαρακτηριστικά.
Άραγε, εν τέλει, υπάρχει μια μοναδική και αποκλειστική «δυτική» προοδευτική πορεία που πρέπει να ακολουθήσουν όλοι οι υπόλοιποι στο πλαίσιο μιας μονογραμμικής αντίληψης της ιστορίας ή πολλές διαφορετικές πορείες;
Ιδού τα ερωτήματα στα οποία καλούνται να δώσουν απάντηση οι κοινωνίες και τα κράτη σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ερωτήματα που αποπειράθηκε να απαντήσει ο κυρίαρχος δεσμευτικά για όλους, μέσω της ιδέας περί του «Τέλους της Ιστορίας», και τα οποία εν τέλει θα απαντηθούν από την ίδια την ιστορία των ανθρώπων.
Δημήτρης Β. Πεπόνης
.~`~.
Αν θεωρείτε πως ο χρόνος που αφιερώνεται και οι ιδέες που εκφράζονται έχουν αξία, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το κουμπί Donate, προκειμένου να συμβάλλετε στην απρόσκοπτη συνέχιση του εγχειρήματος της Κοσμοϊδιογλωσσίας. Ευχαριστώ.
9 | 2 | 4 μ.Κ ~ Year ΙV AQ | 2023
